Pa'laq Ha'


1- Ayer:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - eew [ ʔeːʍ ] "ayer"

Isoglosa: eew

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - eew [ ʔeːʍ ] "ayer"

Isoglosa: eew

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - eew [ ʔeːʍ ] "ayer "

Isoglosa: eew

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - eew [ ʔeːʍ ] "ayer"

Isoglosa: eew


2- Árbol:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chee' [ t͡ʃeːʔ ] "árbol"

Isoglosa: chee'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - chee' [ t͡ʃeːʔ ] "árbol"

Isoglosa: chee'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chee' [ t͡ʃeːʔ ] "árbol"

Isoglosa: chee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - chee' [ t͡ʃeːʔ ] "árbol"

Isoglosa: chee'


3- Camino:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - b'ee [ w’eː ] "camino"

Isoglosa: b'ee

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - b'ee [ w’eː ] "camino"

Isoglosa: b'ee

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - b'ee [ w’eː ] "camino"

Isoglosa: b'ee

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - b'ee [ w’eː ] "camino"

Isoglosa: b'ee


4- Viento :

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - teew [ teːʍ ] "viento"

Isoglosa: teew

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - teew [ teːʍ ] "viento"

Isoglosa: teew

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - teew [ teːʍ ] "viento"

Isoglosa: teew

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - teew [ teːʍ ] "viento"

Isoglosa: teew


5- Primero ("el niño llegó primero"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - peet [ peːtʰ ] "primero"

Isoglosa: peet

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - peet [ peːtʰ ] "primero "

Isoglosa: peet

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa k'ojool xpana peet [ sa k’oχoːɬ ʃpana peːtʰ ] "el niño llegó primero"

Isoglosa: peet

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - peet [ peːtʰ ] "primero"

Isoglosa: peet


6- Tejido ("Es grande la telaraña"):

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keem [ kʲeːm ] "tejido"

Isoglosa: keem

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keem [ kʲeːm ] "tejido"

Isoglosa: keem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keem [ kʲeːm ] "tejido"

Isoglosa: keem


7- Piña, piñuela (piña pequeña):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ch'oop [ t͡ʃ’oːpʰ ] "piña"

Isoglosa: ch'oop

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ch'oop [ t͡ʃ’oːpʰ ] "piña"

Isoglosa: ch'oop

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ch'oop [ t͡ʃ’oːpʰ ] "piña "

Isoglosa: ch'oop

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ch'oop [ t͡ʃ’oːpʰ ] "piña"

Isoglosa: ch'oop


8- Aguacate:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ooj [ ʔoːχ ] "aguacate"

Isoglosa: ooj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ooj [ ʔoːχ ] "aguacate"

Isoglosa: ooj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ooj [ ʔoːχ ] "aguacate"

Isoglosa: ooj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ooj [ ʔoːχ ] "aguacate"

Isoglosa: ooj


9- Bien/Bueno ("Hizo muy bien el trabajo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kiroo [ kʲiɾoː ] "bien, bueno"

Isoglosa: kiroo

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kiroo [ kiɾoː ] "bien, bueno"

Isoglosa: kiroo

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kiroo [ kiɾoː ] "bien, bueno"

Isoglosa: kiroo

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kiroo [ kiɾoː ] "bien, bueno"

Isoglosa: kiroo


10- Incienso/Copal:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - poom [ poːm ] "incienso"

Isoglosa: poom

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - poom [ poːm ] "incienso, copal"

Isoglosa: poom

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - poom [ poːm ] "incienso, copal"

Isoglosa: poom

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - poom [ poːm ] "copal, incienso"

Isoglosa: poom


11- Mono/mico:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'ooy [ k’oːj̥ ] "mono"

Isoglosa: k'ooy

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'ooy [ k’oːj̥ ] "mono, mico"

Isoglosa: k'ooy

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'ooy [ k’oːj̥ ] "mono, mico"

Isoglosa: k'ooy

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - k'ooy [ k’oːj̥ ] "mono, mico"

Isoglosa: k'ooy


12- Cinco:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jo'oob' [ χoʔoːm̰ ] "cinco"

Isoglosa: jo'oob'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jo'oob' [ χoʔoːm̰ ] "cinco"

Isoglosa: jo'oob'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jo'oob' [ χoʔoːm̰ ] "cinco"

Isoglosa: jo'oob'


13- Pesado ("La piedra es pesada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - aal [ ʔaːɬ ] "pesado"

Isoglosa: aal

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - aal [ ʔaːɬ ] "pesado"

Isoglosa: aal

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la ab'aj k'eh rahlaal [ la ʔaw’aχ kʲ’eh ɾahlaːɬ ] "la piedra es muy pesada"

Isoglosa: rahlaal

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - aal [ ʔaːɬ ] "pesado"

Isoglosa: aal


14- Petate:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - poop [ poːpʰ ] "petate"

Isoglosa: poop

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - poop [ poːpʰ ] "petate "

Isoglosa: poop

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - poop [ poːpʰ ] "petate"

Isoglosa: poop

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - poop [ poːpʰ ] "petate"

Isoglosa: poop


15- Cerdo/marrano:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - aaq [ ʔaːqx ] "cerdo, marrano"

Isoglosa: aaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - aaq [ ʔaːqʰ ] "cerdo, marrano"

Isoglosa: aaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - aaq [ ʔaːqʰ ] "cerdo"

Isoglosa: aaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - aaq [ ʔaːqʰ ] "cerdo"

Isoglosa: aaq


16- Zorrillo ("Los zorrillos apestan"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - paar [ paːɾ̥ ] "zorrillo"

Isoglosa: paar

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - paar [ paːɾ̥ ] "zorrillo"

Isoglosa: paar

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - paar [ paːɾ̥ ] "zorrillo"

Isoglosa: paar

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - paar [ paːɾ ] "zorrillo"

Isoglosa: paar


17- Carga:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - iiq [ ʔiːqx ] "carga"

Isoglosa: iiq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - iiq [ ʔiːqʰ ] "carga"

Isoglosa: iiq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - iiq [ ʔiːqʰ ] "carga"

Isoglosa: iiq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - iiq [ ʔiːqʰ ] "carga"

Isoglosa: iiq


18- Rodilla ("Mi rodilla"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nich'eek [ nit͡ʃ’eːkʲ ] "mi rodilla"

Isoglosa: ch'eek

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nah nich'eek [ nah nit͡ʃ’eːkʰ ] "mi rodilla"

Isoglosa: ch'eek

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nah nich'eek [ nah nit͡ʃ’eːkʰ ] "mi rodilla"

Isoglosa: ch'eek

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nah nich'eek [ nah nit͡ʃ’eːkʰ ] "mi rodilla"

Isoglosa: nah nich'eek


19- Cama ("Ensució la cama"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ch'aat [ t͡ʃ’aːtʰ ] "cama"

Isoglosa: ch'aat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ch'aat [ t͡ʃ’aːtʰ ] "cama"

Isoglosa: ch'aat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ch'aat [ t͡ʃ’aːtʰ ] "cama"

Isoglosa: ch'aat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ch'aat [ t͡ʃ’aːtʰ ] "cama"

Isoglosa: ch'aat


20- Saliva:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chuub' [ t͡ʃuːm̰ ] "saliva"

Isoglosa: chuub'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - chuub' [ t͡ʃuːm̰ ] "saliva"

Isoglosa: chuub'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chuub' [ t͡ʃuːm̰ ] "saliva"

Isoglosa: chuub'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - chuub' [ t͡ʃuːm̰ ] "saliva"

Isoglosa: chuub'


21- Pez, pescado:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kar [ kaɾ̥ ] "pez, pescado"

Isoglosa: kar

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kar [ kaɾ ] "pez, pescado"

Isoglosa: kar

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kar [ kaɾ̥ ] "pez, pescado"

Isoglosa: kar

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kar [ kaɾ ] "pez, pescado"

Isoglosa: kar


22- Masa:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - q'oor [ q’oːɾ̥ ] "masa"

Isoglosa: q'oor

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'oor [ q’oːɾ̥ ] "masa"

Isoglosa: q'oor

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - q'oor [ q’oːɾ̥ ] "masa"

Isoglosa: q'oor

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - q'oor [ q’oːɾ ] "masa"

Isoglosa: q'oor


23- Anteayer ("Estuvo lloviendo anteayer"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kib'ajar [ kʲiw’aχaɾ̥ ] "anteayer"

Isoglosa: kib'ajar

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kib'ajar [ kiw'aχaɾ̥ ] "anteayer"

Isoglosa: kib'ajar

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kab'ajar [ kaw'aχaɾ̥ ] "anteayer"

Isoglosa: kab'ajar

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kib'ajar [ kiw'aχaɾ ] "anteayer"

Isoglosa: kib'ajar


24- Jocote:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rum [ ɾum ] "jocote"

Isoglosa: rum

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - rum [ ɾum ] "jocote"

Isoglosa: rum

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - rum [ ɾum ] "jocote"

Isoglosa: rum

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - rum [ ɾum ] "jocote"

Isoglosa: rum


25- Verde:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rax [ ɾaʃ ] "verde"

Isoglosa: rax

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - rax [ ɾaʃ ] "verde"

Isoglosa: rax

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - rex [ ɾeʃ ] "verde"

Isoglosa: rex

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - rex [ ɾeʃ ] "verde"

Isoglosa: rex


26- Jiote ("El perro tiene jiote"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - saal [ saːɬ ] "jiote"

Isoglosa: saal

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - saal [ saːɬ ] "jiote"

Isoglosa: saal

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - saal [ saːɬ ] "jiote"

Isoglosa: saal

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - saal [ saːɬ ] "jiote"

Isoglosa: saal


27- Red ("Una red de mazorcas"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ya'l [ jaʔɬ ] "red"

Isoglosa: ya'l

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ya'l [ jaʔɬ ] "red"

Isoglosa: ye'l

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ye'l [ jeʔɬ ] "red"

Isoglosa: ye'l

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ya'l [ jaʔɬ ] "red"

Isoglosa: ya'l


28- Agujero/zanja ("El señor hizo una zanja/agujero"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jul [ χuɬ ] "agujero"

Isoglosa: jul

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - si'maas xib'an janaj jul [ siʔmaːs ʃiw’aŋ χanaχ χuɬ ] "el señor hizo un agujero"

Isoglosa: jul

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jul [ χuɬ ] "agujero"

Isoglosa: jul

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jul [ χuɬ ] "agujero"

Isoglosa: jul


29- Conejo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - imul [ ʔimuɬ ] "conejo"

Isoglosa: imul

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - imul [ ʔimuɬ ] "conejo"

Isoglosa: imul

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - imul [ ʔimuɬ ] "conejo"

Isoglosa: imul

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - imul [ ʔimuɬ ] "conejo"

Isoglosa: imul


30- Estrella:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ch'imiil [ t͡ʃ’imiːɬ ] "estrella"

Isoglosa: ch'imiil

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ch'imiil [ t͡ʃ’imiːɬ ] "estrella"

Isoglosa: ch'imiil

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ch'imiil [ t͡ʃ’imiːɬ ] "estrella "

Isoglosa: ch'imiil

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ch'imiil [ t͡ʃ’imiːɬ ] "estrella"

Isoglosa: ch'imiil


31- Zapote:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tulul [ tuluɬ ] "zapote"

Isoglosa: tulul, titul

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tulul [ tuluɬ ] "zapote"

Isoglosa: tilul, tulul

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tilul [ tiluɬ ] "zapote"

Isoglosa: tilul

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - tulul [ tuluɬ ] "zapote"

Isoglosa: tulul


32- Sustituto ("Encontramos tu sustituto"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rijolow [ ɾiχoloʍ ] "su sustituto"

Isoglosa: jalow

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ajalow [ ʔaχaloʍ ] "tu sustituto"

Isoglosa: jalow

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ajalow [ ʔaχaloʍ ] "tu sustituto"

Isoglosa: jalow

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ajolow [ ʔaχoloʍ ] "tu sustituto"

Isoglosa: ajolow


33- Mapache:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - oow [ ʔoːw ] "mapache"

Isoglosa: oow

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - oow [ ʔoːʍ ] "mapache"

Isoglosa: oow


34- Duro:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kow [ koχ ] "duro"

Isoglosa: kow

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kow [ koʍ ] "duro"

Isoglosa: kow

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kow [ koʍ ] "duro"

Isoglosa: kow

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kaw [ kaʍ ] "duro"

Isoglosa: kaw


35- Ceguera ("El señor está ciego", "Me quedé ciego"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - mooy [ moːj̥ ] "ceguera"

Isoglosa: mooy, poor

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - mooy [ moːj̥ ] "ceguera"

Isoglosa: mooy

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - mooy cha pa naq'ach [ moːj̥ t͡ʃa pa naq’at͡ʃ ] "padece de ceguera"

Isoglosa: mooy

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - mooy [ moːj̥ ] "ceguera"

Isoglosa: mooy


36- Iguana:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - inaay [ ʔinaːj̥ ] "iguana"

Isoglosa: inaay

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - inaay [ ʔinaːj̥ ] "iguana"

Isoglosa: inaay

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - inaay [ ʔinaːj̥ ] "iguana"

Isoglosa: inaay

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - inaay [ ʔinaːj̥ ] "iguana"

Isoglosa: inaay


37- Mozo ("Tengo tres mozos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - peey [ peːj̥ ] "mozo"

Isoglosa: peey

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - peey [ peːj̥ ] "mozo"

Isoglosa: peey

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - peey [ peːj̥ ] "mozo"

Isoglosa: peey

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nipeey [ nipeːj̥ ] "mozo"

Isoglosa: peey


38- Piojillo ("Las gallinas tienen piojillo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - yeey [ jeːj̥ ] "piojillo"

Isoglosa: yeey

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - yeey [ jeːj̥ ] "piojillo"

Isoglosa: yeey

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - yeey [ jeːj̥ ] "piojillo"

Isoglosa: yeey

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - yeey [ jeːj̥ ] "piojillo"

Isoglosa: yeey


39- Árbol de izote:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - parkiy [ paɾkʲij̥ ] "árbol de izote"

Isoglosa: parkiy

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - janaj chee' parkiy [ χanaχ t͡ʃeːʔ paɾ̥kʲij̥ ] "un árbol de izote"

Isoglosa: chee' parkiy

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - parkiy [ paɾkʲij̥ ] "árbol de izote"

Isoglosa: parkiy

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - parkiy [ paɾkij̥ ] "árbol de izote"

Isoglosa: parkiy


40- Lejos ("Mi casa está lejos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naj [ naχ ] "lejos"

Isoglosa: naj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - naj [ naχ ] "lejos"

Isoglosa: naj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - naj [ naχ ] "lejos"

Isoglosa: naj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - naj [ naχ ] "lejos"

Isoglosa: naj


41- Tomate:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - pix [ piʃ ] "tomate"

Isoglosa: pix

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - pix [ piʃ ] "tomate"

Isoglosa: pix

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - pix [ piʃ ] "tomate"

Isoglosa: pix

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - pix [ piʃ ] "tomate"

Isoglosa: pix


42- Escudilla ("El caldo lo dieron en escudilla"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kul [ kuɬ ] "escudilla"

Isoglosa: kul

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kul [ kuɬ ] "escudilla"

Isoglosa: kul

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kul [ kuɬ ] "escudilla"

Isoglosa: kul

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kul [ kuɬ ] "escudilla"

Isoglosa: kul


43- Cabello ("Me corté el cabello"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rismaal jalom [ ɾismaːɬ χalom ] "su cabello"

Isoglosa: is

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - awis [ ʔawis ] "tu cabello"

Isoglosa: is

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - awismaal [ ʔawismaːɬ ] "tu cabello"

Isoglosa: awismaal

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - is [ ʔis ] "cabello"

Isoglosa: is


44- Hipo ("Me dio hipo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tok' [ tok’ ] "hipo"

Isoglosa: tak', tok'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tak' [ tɶk’ ] "hipo"

Isoglosa: tak'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tek' [ tek’ ] "hipo"

Isoglosa: tek'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - tak' [ tak’ ] "hipo"

Isoglosa: tak'


45- Brujería ("Brujo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - itzinik [ ʔit͡sinikʲ ] "brujería"

Isoglosa: iitz

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ah'iitz [ ʔahʔiːt͡s ] "brujo"

Isoglosa: iitz

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - iitz [ ʔiːt͡s ] "brujería "

Isoglosa: iitz

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - iitz [ ʔiːt͡s ] "brujería"

Isoglosa: iitz


46- Lo picoteó ("El gallo lo picoteó"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xitzuhkaa [ ʃit͡suhkaː ] "lo picoteó"

Isoglosa: xitz'uhkaa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - mama' ak'ach xtzuhkaa [ mamaʔ ʔak’at͡ʃ ʃt͡suhkaː ] "el gallo lo picoteó"

Isoglosa: xitzuhkaa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xisuhkaa [ ʃisuhkaː ] "lo picoteó "

Isoglosa: xisuhkaa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xitzuhkaa [ ʃit͡suhkaː ] "lo picoteó"

Isoglosa: xitzuhkaa


47- Sonreír ("La niña sonríe con su papá"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - se'lena [ seʔlena ] "sonríe"

Isoglosa: se'lena

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na rise'lana [ na ɾiseʔlana ] "está sonriendo"

Isoglosa: se'lena

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - na rise'lena [ na ɾiseʔlena ] "está sonriendo"

Isoglosa: na rise'lena

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nse'lena [ nseʔlena ] "sonríe"

Isoglosa: nse'lena


48- Espeso ("El atol está espeso"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - sas [ sas ] "espeso"

Isoglosa: sas

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sas wach [ sas wat͡ʃ ] "espeso"

Isoglosa: sas wach

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sos wach la q'oor [ sos wat͡ʃ la q’oːɾ̥ ] "el atol está espeso"

Isoglosa: sos wach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - sas wach [ sas wat͡ʃ ] "espeso"

Isoglosa: sas wach


49- Ropa ("Tendí la ropa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tziyaq [ t͡sijaqx ] "ropa"

Isoglosa: tziyaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tziyaq [ t͡sijaqx ] "ropa"

Isoglosa: tziyaq, siyaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tziyaq [ t͡sijaqx ] "ropa"

Isoglosa: tziyaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - tziyaq [ t͡sijaqʰ ] "ropa"

Isoglosa: tziyaq


50- Tecomate:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - suh [ suh ] "tecomate"

Isoglosa: suh

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - suh [ suh ] "tecomate"

Isoglosa: suh

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - suh [ suh ] "tecomate"

Isoglosa: suh

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - suh [ suh ] "tecomate"

Isoglosa: suh


51- Peine:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xiib'al [ ʃiːw’aɬ ] "peine"

Isoglosa: xiib'al

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xiib'al [ ʃiːw’aɬ ] "peine"

Isoglosa: xiib'al

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xiib'al [ ʃiːw’aɬ ] "peine"

Isoglosa: xiib'al

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xiib'al [ ʃiːw’aɬ ] "peine"

Isoglosa: xiib'al


52- Agua:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ja' [ χaʔ ] "agua "

Isoglosa: ja'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ja' [ χaʔ ] "agua"

Isoglosa: ja'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ja' [ χaʔ ] "agua"

Isoglosa: ja'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ja' [ χaʔ ] "agua"

Isoglosa: ja'


53- Olote/xilote:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - b'ehlaq [ w’ehlaqx ] "olote, xilote"

Isoglosa: b'ahlaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - b'ahlaq [ w’æhlaqʰ ] "olote, xilote"

Isoglosa: b'ahlaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - b'ahlaq [ w’ahlaqʰ ] "olote, xilote"

Isoglosa: b'ahlaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - b'ahlaq [ w’ahlaqʰ ] "olote, xilote"

Isoglosa: b'ahlaq


54- Abierto:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jaqlaq [ χaqlaqx ] "abierto"

Isoglosa: jaqlaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jaqlaq [ χaqlaqx ] "abierto"

Isoglosa: jaqlaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jaqlaq [ χaqʰlaqʰ ] "abierto"

Isoglosa: jaqlaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jaqanaq [ χaqanaqʰ ] "abierto"

Isoglosa: jaqanaq


55- Año ("La niña tiene dos años"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jaab' [ χaːm̰ ] "año"

Isoglosa: jaab'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jaab' [ χaːm̰ ] "año"

Isoglosa: jaab'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jaab' [ χaːm̰ ] "año "

Isoglosa: jaab'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jaab' [ χaːm̰ ] "año"

Isoglosa: jaab'


56- Lo asó ("Mi mamá asó carne"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xip'aj riij [ ʃip’aχ ɾiːχ ] "lo asó"

Isoglosa: xip'aj, xijoxaj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xijoxaj riij [ ʃiχoʃaχ ɾiːχ ] "los asó"

Isoglosa: xijoxaj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xijoxoj riij [ ʃiχoʃoχ ɾiːχ ] "lo asó "

Isoglosa: xijoxoj riij

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nituut xijoxaj ritii' [ nituːtʰ ʃiχoʃaχ ɾitiːʔ ] "mi mamá asó su carne"

Isoglosa: xijoxaj


57- Lo hizo ("Mi papá hizo una casa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xib'an [ ʃiw’an ] "lo hizo"

Isoglosa: xib'an

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xi'b'an [ ʃiʔw’an ] "lo hizo"

Isoglosa: xib'an

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xib'an [ ʃiw’an ] "lo hizo"

Isoglosa: xib'an

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xib'an [ ʃiw’an ] "lo hizo"

Isoglosa: xib'an


58- Escoba:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - meesb'al [ meːsw’aɬ ] "escoba"

Isoglosa: meesb'al

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - meesb'al [ meːsw’aɬ ] "escoba"

Isoglosa: meesb'al

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - meesb'al [ meːsw’aɬ ] "escoba"

Isoglosa: meesb'al

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - mees'al [ meːsʔaɬ ] "escoba"

Isoglosa: mees'al


59- Lo colgó ("Mi abuelo colgó su camisa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xich'il'aa [ ʃit͡ʃ’ilʔaː ] "lo colgó"

Isoglosa: xich'il'aa pa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xich'il'aa pa [ ʃit͡ʃ’ilʔaː pa ] "lo colgó"

Isoglosa: xich'il'aa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xich'il'aa pa [ ʃit͡ʃ’ilʔaː pa ] "lo colgó"

Isoglosa: xich'il'aa pa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xich'il'aa pa [ ʃit͡ʃ’ilʔaː pa ] "lo colgó"

Isoglosa: xich'il'aa pa


60- Le habló ("El niño le habló a su abuelo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - la sa k'ojool xq'arwa ruu' rimama' [ la sa k’oχoːɬ ʃq’aɾwa ɾuːʔ ɾimamaʔ ] "el niño habló con su abuelo"

Isoglosa: xiq'o'ree

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - su k'ojool xiq'oree pa rimama' [ su k’ʊχoːɬ ʃiq’oɾeː pa ɾimamaʔ ] "el niño le habló a su abuelo"

Isoglosa: xiq'oree

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa k'ojool xiq'or'ee pa rimama' [ sa k’oχoːɬ ʃiq’oɾʔeː pa ɾimamaʔ ] "el niño le habló a su abuelo"

Isoglosa: xiq'or'ee pa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xiq'oree [ ʃiq’oɾeː ] "le habló"

Isoglosa: xiq'oree


61- Me puso de lado:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xunrichel'aa [ ʃunɾit͡ʃelʔaː ] "me puso de lado"

Isoglosa: xunrichel'aa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nchel'aa wiib' [ ŋt͡ʃelʔaː wiːm̰ ] "me pongo de lado"

Isoglosa: nchel'aa wiib'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xinwii' chi cheel [ ʃinwiːʔ t͡ʃi t͡ʃeːɬ ] "me puse de lado"

Isoglosa: xinwii' chi cheel


62- De ellos ("La comida es de ellos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh keh la k'uxb'al [ kʲeh kʲeh la k’uʃw’aɬ ] "la comida es de ellos"

Isoglosa: keh keh

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kik'uxb'aal keh keh [ kik’uʃw'aːɬ kʲeh kʲeh ] "la comida de ellos"

Isoglosa: keh keh

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh taqee' [ kʲeh taqeːʔ ] "de ellos"

Isoglosa: keh taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keh keh [ kʲeh kʲeh ] "de ellos"

Isoglosa: keh keh


63- Venado :

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - masat [ masatʰ ] "venado"

Isoglosa: masat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - masat [ masatʰ ] "venado"

Isoglosa: masat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - masat [ masatʰ ] "venado"

Isoglosa: masat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - masat [ masatʰ ] "venado"

Isoglosa: masat


64- Sangre:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kik' [ kʲikʲ’ ] "sangre"

Isoglosa: kik'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kik' [ kʲikʲ’ ] "sangre"

Isoglosa: kik'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kik' [ kikʲ’ ] "sangre"

Isoglosa: kik'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kik' [ kik’ ] "sangre"

Isoglosa: kik'


65- Hule/honda ("Hice una onda", "Mis zapatos son de hule":

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kiik' [ kʲiːkʲ’ ] "hule"

Isoglosa: kiik'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kiik' [ kʲiːkʲ’ ] "hule, honda"

Isoglosa: kiik'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kiik' [ kʲiːkʲ’ ] "hule, honda"

Isoglosa: kiik'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kiik' [ kʲiːkʲ’ ] "hule"

Isoglosa: kiik'


66- Chile:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - iik [ ʔiːkʲ ] "chile"

Isoglosa: iik

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - iik [ ʔiːkʲ ] "chile"

Isoglosa: iik

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - iik [ ʔiːkʲ ] "chile"

Isoglosa: iik

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - iik [ ʔiːkʰ ] "chile"

Isoglosa: iik


67- Rojo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kaq [ kʲaqx ] "rojo"

Isoglosa: kaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kaq [ kʲaqʰ ] "rojo"

Isoglosa: kaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kaq [ kʲaqʰ ] "rojo"

Isoglosa: kaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kaq [ kʲaqʰ ] "rojo"

Isoglosa: kaq


68- Temblor:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - yiik [ jiːkʲ ] "temblor"

Isoglosa: yiik

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - yiik [ jiːkʲ ] "temblor"

Isoglosa: yiik

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - yiik [ jiːkʲ ] "temblor "

Isoglosa: yiik

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - yiik [ jiːkʲ ] "temblor"

Isoglosa: yiik


69- Pulga ("El perro tiene pulgas"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'aq [ kʲ’aqʰ ] "pulga"

Isoglosa: k'aq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'aq [ kʲ’aqʰ ] "pulga"

Isoglosa: keq,kaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'aq [ kʲ’aqʰ ] "pulga"

Isoglosa: k'aq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - k'aq [ kʲ’aqʰ ] "pulga"

Isoglosa: k'aq


70- Ala:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xiik' [ ʃiːkʲ’ ] "ala"

Isoglosa: xiik'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xiik' [ ʃiːkʲ’ ] "ala"

Isoglosa: xiik'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - rixiik' [ ɾiʃiːkʲ’ ] "su ala"

Isoglosa: rixiik'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xiik' [ ʃiːkʲ’ ] "ala"

Isoglosa: xiik'


71- Mi uña:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nuwixk'aq [ nʊwiʃkʲ’aqx ] "mi uña"

Isoglosa: wixk'aq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - niwixk'aq [ niwiʃkʲ’aqʰ ] "mi uña"

Isoglosa: niwixk'aq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - niwixk'aq jan [ niwiʃkʲ’aqʰ χan ] "mi uña "

Isoglosa: niwixk'aq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - wixk'aq [ wiʃkʲ’aqʰ ] "mi uña"

Isoglosa: wixk'aq


72- Mucho:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'eh [ kʲ’eh ] "mucho"

Isoglosa: k'eh

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh [ kʲ’eh ] "mucho"

Isoglosa: k'eh

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'eh [ kʲ’eh ] "mucho "

Isoglosa: k'eh

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - k'eh [ kʲ’eh ] "mucho"

Isoglosa: k'eh


73- Nuevo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ak' [ ʔak’ ] "nuevo"

Isoglosa: ek', ak'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ak' [ ʔakʲ’ ] "nuevo"

Isoglosa: ek'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ek' [ ʔekʲ’ ] "nuevo"

Isoglosa: ek'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ek' [ ʔek’ ] "nuevo"

Isoglosa: ek'


74- Cigarro:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - siik' [ siːkʲ’ ] "cigarro"

Isoglosa: siik'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - siik' [ siːkʲ’ ] "cigarro"

Isoglosa: siik'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - siik' [ siːkʲ’ ] "cigarro"

Isoglosa: siik'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - siik' [ siːk’ ] "cigarro"

Isoglosa: siik'


75- Piojo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - uk' [ ʔuk’ ] "piojo"

Isoglosa: uk'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - uk' [ ʔuk’ ] "piojo"

Isoglosa: uk'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - uk' [ ʔuk’ ] "piojo"

Isoglosa: uk'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - uk' [ ʔuk’ ] "piojo"

Isoglosa: uk'


76- Zopilote, zope:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'uch [ k’ut͡ʃ ] "zopilote"

Isoglosa: k'uch

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'uch [ k’ut͡ʃ ] "zopilote"

Isoglosa: k'uch

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'uch [ k’ut͡ʃ ] "zopilote"

Isoglosa: k'uch

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - k'uch [ k’ut͡ʃ ] "zopilote"

Isoglosa: k'uch


77- Hedor/pestilencia ("El perro apesta"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chuh [ t͡ʃuh ] "hedor"

Isoglosa: chuh

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - chuh [ t͡ʃuh ] "hedor, pestilencia"

Isoglosa: chuh

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chuh [ t͡ʃuh ] "hedor, pestilencia "

Isoglosa: chuh

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - chuh [ t͡ʃuh ] "hedor, pestilencia"

Isoglosa: chuh


78- Olla:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xun [ ʃun ] "olla"

Isoglosa: xun

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xun [ ʃʊn ] "olla"

Isoglosa: xun

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xun [ ʃun ] "olla "

Isoglosa: xun

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xun [ ʃun ] "olla"

Isoglosa: xun


79- Blusa:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - pot' [ pot’ ] "blusa"

Isoglosa: po't

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - po't [ poʔtʰ ] "blusa"

Isoglosa: po't, pot'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - po't [ poʔtʰ ] "blusa"

Isoglosa: po't

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - po't [ poʔtʰ ] "blusa"

Isoglosa: po't


80- Mujer:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ixoq [ ʔiʃoqʰ ] "mujer"

Isoglosa: ixoq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ixoq [ ʔiʃoqʰ ] "mujer"

Isoglosa: ixoq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ixoq [ ʔiʃoqʰ ] "mujer "

Isoglosa: ixoq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ixoq [ ʔiʃoqʰ ] "mujer"

Isoglosa: ixoq


81- Ladrón:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - iloq' [ ʔiloq’ ] "ladrón"

Isoglosa: iloq'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - iloq' [ ʔiloq’ ] "ladrón"

Isoglosa: iloq'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - iloq' [ ʔiloq’ ] "ladrón "

Isoglosa: iloq'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - iloq' [ ʔiloq’ ] "ladrón"

Isoglosa: iloq'


82- Mes ("Un mes"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - poh [ poh ] "mes"

Isoglosa: poh

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - janaj poh [ χanaχ poh ] "un mes"

Isoglosa: poh

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - janaj poh [ χanaχ poh ] "un mes "

Isoglosa: poh

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - janaj poh [ χanaχ poh ] "un mes"

Isoglosa: janaj poh


83- Araña:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - om [ ʔom ] "araña"

Isoglosa: om

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - om [ ʔom ] "araña"

Isoglosa: om

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - om [ ʔom ] "araña "

Isoglosa: om

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - om [ ʔom ] "araña"

Isoglosa: om


84- Cangrejo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - top [ topʰ ] "cangrejo"

Isoglosa: tap, top

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - top [ tɔpʰ ] "cangrejo"

Isoglosa: tap, top

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - top [ topʰ ] "cangrejo"

Isoglosa: top

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - top [ topʰ ] "cangrejo"

Isoglosa: top


85- Mi casa:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nipaat [ nipaːtʰ ] "mi casa"

Isoglosa: nipaat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nipaat [ nipaːtʰ ] "mi casa"

Isoglosa: nipaat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nipaat [ nipaːtʰ ] "mi casa"

Isoglosa: nipaat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nipaat [ nipaːtʰ ] "mi casa"

Isoglosa: nipaat


86- Su casa ("La casa de mi abuela"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ripaat [ ɾipaːtʰ ] "su casa"

Isoglosa: ripaat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ripaat nunooya [ ɾipaːtʰ nunoːja ] "la casa de mi abuela"

Isoglosa: ripaat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ripaat ninooya [ ɾipaːtʰ ninoːja ] "la casa de mi abuela"

Isoglosa: ripaat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ripaat [ ɾipaːtʰ ] "su casa"

Isoglosa: ripaat


87- Mi pueblo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nitinimiit [ nitinimiːtʰ ] "mi pueblo"

Isoglosa: nitinimiit

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nitinimiit [ nitinimiːtʰ ] "mi pueblo"

Isoglosa: nitinimiit

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nitinimiit [ nitinimiːtʰ ] "mi pueblo "

Isoglosa: nitinimiit

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nitinimiit [ nitinimiːtʰ ] "mi pueblo"

Isoglosa: nitinimiit


88- Su pueblo ("El señor llegó a su pueblo":

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ritinimiit [ ɾitinimiːtʰ ] "su pueblo"

Isoglosa: ritinimiit

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - si'maas qepa pa ritinimiit [ siʔmaːs qepa pa ɾitinimiːtʰ ] "el señor llegó a su pueblo"

Isoglosa: ritinimiit

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - si'maas pana pa ritinimiit [ siʔmaːs pana pa ɾitinimiːtʰ ] "el señor llegó a su pueblo "

Isoglosa: ritinimiit

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ritinimiit [ ɾitinimiːtʰ ] "su pueblo"

Isoglosa: ritinimiit


89- Mi papá:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nitaat [ nitaːtʰ ] "mi papá"

Isoglosa: nitaat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nitaat [ nitaːtʰ ] "mi papá"

Isoglosa: nitaat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nitaat [ nitaːtʰ ] "mi papá "

Isoglosa: nitaat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nitaat [ nitaːtʰ ] "mi papá"

Isoglosa: nitaat


90- Su papá ("El papá de la niña está trabajando":

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ritaat [ ɾitaːtʰ ] "su papá"

Isoglosa: ritaat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ritaat la sa q'aa' na rikamana [ ɾitaːtʰ la sa q’aːʔ na ɾikamana ] "el papá de la niña está trabajando"

Isoglosa: ritaat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ritaat sa q'aa' na rikamana [ ɾitaːtʰ sa q’aːʔ na ɾikamana ] "el papá de la niña está trabajando"

Isoglosa: ritaat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ritaat [ ɾitaːtʰ ] "su papá"

Isoglosa: ritaat


91- Mi maíz:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - niwixiim [ niwiʃiːm ] "mi maíz"

Isoglosa: niwixiim

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - niwixiim [ niwiʃiːm ] "mi maíz"

Isoglosa: niwixiim

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - niwixiim [ niwiʃiːm ] "mi maíz "

Isoglosa: niwixiim

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - wixiim, niwixiim [ wiʃiːm, niwiʃiːm ] "mi maíz"

Isoglosa: wixiim, niwixiim


92- Su maíz ("Mi abuela compró su maíz"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rixiim [ ɾiʃiːm ] "su maíz"

Isoglosa: rixiim

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ninooya xiloq' rixiim [ ninoːja ʃiloq’ ɾiʃiːm ] "mi abuela compró su maíz "

Isoglosa: rixiim

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ninooya xiloq' rixiim [ ninoːja ʃiloq’ ɾiʃiːm ] "mi abuela compró su maíz "

Isoglosa: rixiim

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - rixiim [ ɾiʃiːm ] "su maíz"

Isoglosa: rixiim


93- Mi hijo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - wak'uun [ wak’uːn ] "mi hijo"

Isoglosa: wak'uun

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - niwok'uun [ niwok’uːn ] "mi hijo"

Isoglosa: niwak'uun

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - niwuk'uun, wuk'uun [ niwuk’uːn, wuk’uːn ] "mi hijo "

Isoglosa: wuk'uun

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - niwak'uun [ niwak’uːn ] "mi hijo"

Isoglosa: niwak'uun


94- Su hijo ("Mi hermana tiene dos hijos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rak'uun [ ɾak’uːn ] "su hijo"

Isoglosa: rak'uun

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - niwenaab' wila ke'ab' rak'uun [ niwenaːm̰ wila kʲeʔam̰ ɾɔk’uːn ] "mi hermana tiene dos hijos"

Isoglosa: rak'uun

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - wanaab' wila ke'ab' ruk'uun [ niwanaːm̰/wanaːm̰ wila kʲeʔam̰ ɾuk’uːn ] "mi hermana tiene dos hijos "

Isoglosa: ruk'uun

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - rak'uun [ ɾak’uːn ] "su hijo"

Isoglosa: rak'uun


95- Le pegué ("Le pegué en la mano"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xnich'ey [ ʃnit͡ʃ’ej̥ ] "le pegué"

Isoglosa: xnich'ey

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nich'ey ala [ nit͡ʃ’ej ʔala ] "le pegué"

Isoglosa: xnich'ey

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xnitz'ajaa nah q'ab' [ ʃnit͡s’aχaː nah q’am̰ ] "le pegué en la mano"

Isoglosa: xnitz'ajaa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nich'ey [ nit͡ʃ’ej̥ ] "le pegué"

Isoglosa: nich'ey


96- Le pegó ("El muchacho le pegó a la niña"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xich'ey [ ʃit͡ʃ’ej̥ ] "le pegó"

Isoglosa: xich'ey

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ma' ak'on xich'ey sa q'aa' [ maʔ ʔak’on ʃit͡ʃ’ej̥ sa q’aːʔ ] "el muchacho le pegó a la niña"

Isoglosa: xich'ey

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kich'ey [ kʲit͡ʃ’ej̥ ] "le pegaron "

Isoglosa: kich'ey

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la k'ojool xich'ey sa q'aa' [ la k’oχoːɬ ʃit͡ʃ’ej̥ sa q’aːʔ ] "el muchacho le pegó a la niña"

Isoglosa: xich'ey


97- Le hablé ("Le hablé a mi abuela"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xniq'or'ee [ ʃniq’oɾʔeː ] "le hablé"

Isoglosa: xniq'or'ee

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xoo niq'oree ala ninooya [ ʃoː niq’oɾeː ʔala ninoːja ] "fui hablarle con mi abuela"

Isoglosa: xniq'oree

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - wach xinq'arwa koon ruu' ninooya [ wat͡ʃ ʃinq’aɾwa koːn ɾuːʔ ninoːja ] "solo le hablé a mi abuela"

Isoglosa: xinq'arwa koon ruu'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - niq'oree [ niq’oɾeː ] "le hablé"

Isoglosa: niq'oree


98- Le habló ("El niño le habló a su mamá"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - la sa k'ojool xiq'or'ee pa rituut [ la sa k’oχoːl ʃiq’oɾʔeː pa ɾituːtʰ ] "el niño le habló a su madre"

Isoglosa: xiq'or'ee

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sa q'aa' xiq'or'ee pa rituut [ sa q’aːʔ ʃiq’oɾʔeː pa ɾituːtʰ ] "la niña le habló a su mamá"

Isoglosa: xiq'oree

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa k'ojool xiq'or'ee pa rituut [ sa k’oχoːɬ ʃiq’oɾʔeː pa ɾituːtʰ ] "el niño le habló a su mamá"

Isoglosa: xiq'or'ee

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa k'ojool xiq'oree rituut [ la sa k’oχoːɬ ʃiq’oɾeː ɾituːtʰ ] "el niño le habló a su mamá"

Isoglosa: xiq'oree


99- Lo agarra ("La niña agarra su cabeza"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - sa saq'aa' richap rijaloom [ la sa q’aːʔ ɾit͡ʃapʰ ɾiχaloːm ] "la niña agarra su cabeza"

Isoglosa: richap

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sa q'aa' xichap pa rijaloom [ sa q’aːʔ ʃit͡ʃapʰ pa ɾiχaloːm ] "la niña agarró su cabeza"

Isoglosa: xichap

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa q'aa' xichap rijaloom [ sa q’aːʔ ʃit͡ʃapʰ ɾiχaloːm ] "la niña agarró su cabeza"

Isoglosa: xichap

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa q'aa' richap rujaloo, [ la sa q’aːʔ ɾit͡ʃapʰ ɾiχaloːm ] "la niña agarra su cabeza"

Isoglosa: richap


100- Lo lavo ("Lavo mi ropa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jan nutz'aj nitziyaaq [ χan nut͡s’aχ nit͡sijaːqʰ ] "lavo mi ropa"

Isoglosa: nitz'aj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jan nitz'aj riij nitziyaaq [ χan nit͡s’aχ ɾiːχ nit͡sijaːqʰ ] "lavo mi ropa"

Isoglosa: nitz'aj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jan nitz'aj nitziyaaq [ χan nit͡s’aχ nit͡sijaːqʰ ] "lavo mi ropa"

Isoglosa: nitz'aj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nitz'aj riij nitziyaaq [ nit͡s’aχ ɾiːχ nit͡sijaːqʰ ] "lavo mi ropa"

Isoglosa: nitz'aj


101- Lo lava ("La señora lava la calle", "Lava su ropa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh naritzajam ritziyaaq [ ɾeh naɾit͡s’aχam ɾit͡sijaːqʰ ] "lava su ropa"

Isoglosa: ritz'aj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - si'xoq ritz'aj pa b'ee [ siʔʃoqx ɾit͡s’aχ pa w’eː ] "la señora lava la calle"

Isoglosa: ritz'aj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - si'xoq na ritz'ajam la b'ee [ siʔʃoqʰ na ɾit͡s’aχam la w'eːʔ ] "la señora lava la calle"

Isoglosa: ritz'ajam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - reh ritz'aj riij ritziyaaq [ ɾeh ɾit͡s’aχ ɾiːχ ɾit͡sijaːqʰ ] "lava su ropa"

Isoglosa: ritz'aj riij


102- Lo ayudo ("Ayudo a mi papá"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jan nuto' nitaat [ χan nutoʔ nitaːtʰ ] "ayudo a mi papá"

Isoglosa: nito'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jan nito' nitaat [ χan nitoʔ nitaːtʰ ] "ayudo a mi papá"

Isoglosa: nito'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jan nito' nitaat [ χan nitoʔ nitaːtʰ ] "ayudo a mi papá"

Isoglosa: nito'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nito' nitaat [ nitoʔ nitaːtʰ ] "ayudo a mi papá"

Isoglosa: nito'


103- Lo busca ("El niño busca su ropa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh risik' ritziyaaq [ ɾeh ɾisikʲ’ ɾit͡sijaːqʰ ] "el busca su ropa"

Isoglosa: risik'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sa k'ojool narisik'im ritziyaaq [ sa k’oχoːɬ naɾisik’im ɾit͡sijaːqʰ ] "el niño busca su ropa"

Isoglosa: risik'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa k'ojool risik' ritziyaaq [ sa k’oχoːɬ ɾisikʲ’ ɾit͡sijaːqʰ ] "el niño busca su ropa"

Isoglosa: risik'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa k'ojool risik' ritziyaaq [ la sa k’oχoːɬ ɾisik’ ɾit͡sijaːqʰ ] "el niño busca su ropa"

Isoglosa: risik'


104- Los ayudaré :

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kinito'om ne' taqee' [ kʲinitoʔom neʔ taqeːʔ ] "los ayudaré"

Isoglosa: kinito'om

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jan kinito'on taqee' keh [ χan kinitoʔoŋ taqeːʔ kʲeh ] "los ayudaré"

Isoglosa: kinito'om

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jan kinito'om taqee' [ χan kinitoʔom taqeːʔ ] "los ayudaré (ellos/as)"

Isoglosa: kinito'om taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jan to'om taqee' la winaq taqee' laa' [ χan toʔom taqeːʔ la winaqʰ taqeːʔ laːʔ ] "ayudaré a esas personas"

Isoglosa: to'om


105- Lo comprará ("Mi mamá comprará la comida", "Ella comprará la tortilla"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nu/nituut riloq'om ne'eh la k'uxb'al [ nu/nituˑtʰ ɾiloq’om neʔeh la k’uʃw’aɬ ] "mi mamá comprará la comida"

Isoglosa: riloq'om

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nituut riloq'om cha qak'uxb'aal [ nituˑtʰ ɾiloq’on t͡ʃa qak’uʃw’aːɬ ] "mi mamá comprará nuestra comida"

Isoglosa: riloq'om

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nituut riloq'om qak'uxb'aal [ nituːtʰ ɾiloq'om qak’uʃw’aːɬ ] "mi mamá comprará nuestra comida"

Isoglosa: riloq'om

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nituut riloq'om ne'eh qak'uxb'aal [ nituːtʰ ɾiloq'om neʔeh qak’uʃw’aːɬ ] "mi mamá comprará la comida"

Isoglosa: riloq'om


106- Lo venderé ("Venderé mi casa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'ayem ne'eh [ k’ɛjem neʔeh ] "lo venderé"

Isoglosa: k'ayam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'ayan koon nipaat [ k’ajan koːn nipaːtʰ ] "venderé mi casa"

Isoglosa: nk'ayam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nk'eyem nipaat [ nk’ejem nipaːtʰ ] "venderé mi casa"

Isoglosa: nk'eyem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nk'ayam ne'eh nipaat [ nk’ajam neʔeh nipaːtʰ ] "venderé mi casa"

Isoglosa: nk'ayam ne'eh


107- Lo venderá ("Mi hermana venderá los aguacates"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nichaaq' rik'ayem ne'eh la ooj [ nit͡ʃaːq’ ɾik’ajem neʔeh la ʔoːχ ] "mi hermana venderá los aguacates"

Isoglosa: nirik'ayam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - niwenaab' nirik'ayam ooj [ niwenaːm̰ niɾik’ajam ʔoːχ ] "mi hermana venderá los aguacates "

Isoglosa: nirik'ayam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - niwanaab' rik'ayam taqee' la ooj [ niwanaːm̰ ɾik’ajam taqeːʔ la ʔoːχ ] "mi hermana venderá los aguacates "

Isoglosa: rik'ayam taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - niwanaab' rik'ayam taqee' la ooj [ niwanaːm̰ ɾik’ajam taqeːʔ la ʔoːχ ] "mi hermana venderá los aguacates"

Isoglosa: rik'ayam


108- Lo estoy agarrando:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak nuchapam [ naːk nut͡ʃɔpam ] "lo estoy agarrando"

Isoglosa: naak nichapam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na nichapam pa [ na nit͡ʃapam pa ] "lo estoy agarrando"

Isoglosa: na nichapam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - naak nichapam [ naːkʰ nit͡ʃapam ] "lo estoy agarrando"

Isoglosa: naak nichapam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na nichapam pa [ na nit͡ʃapam pa ] "lo estoy agarrando"

Isoglosa: na nichapam pa


109- Lo está agarrando ("El niño está agarrando zompopos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak ruchapam [ naːkʰ ɾut͡ʃapam ] "lo está agarrando"

Isoglosa: naak ruchapam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - su k'ojool na richapam takan [ su k’oχoːɬ na ɾit͡ʃapan takan ] "el niño está agarrando zompopos"

Isoglosa: na richapam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa k'ojool na richapam/rimalam takan [ sa k’oχoːɬ na ɾit͡ʃapam/ɾimalam takan ] "el niño está agarrando zompopos "

Isoglosa: na richapam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa k'ojool na richapam takan [ la sa k’oχoːɬ na ɾit͡ʃapam takan ] "el niño está agarrando zompopos"

Isoglosa: na richapam


110- Lo estoy usando ("Estoy usando el hacha"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak nikojom [ naːk nikoχom ] "lo estoy usando"

Isoglosa: naak nikojom

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na nikojom la ikaj [ na nikoχom la ʔikaχ ] "estoy usando el hacha"

Isoglosa: na nikojom

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - naak nikojom la ikaj [ naːkʰ nikoχom la ʔikaχ ] "estoy usando el hacha"

Isoglosa: naak nikojom

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na nikojom [ na nikoχom ] "lo estoy usando"

Isoglosa: na nikojom


111- Lo estoy quebrando ("Estoy quebrando piedra"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak nipaxam [ naːk nipaʃam ] "lo estoy quebrando"

Isoglosa: naak nipaxam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na nipaxam ab'aj [ na nipaʃam ʔaw’aχ ] "estoy quebrando piedra"

Isoglosa: na nipaxam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - naak nipaxam paam la ab'aj [ naːkʰ nipaʃam paːm la ʔaw’aχ ] "estoy quebrando piedra"

Isoglosa: naak nipaxam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na nipaxam paam ab'aj [ na nipaʃam paːm ʔaw’aχ ] "estoy quebrando piedra"

Isoglosa: na nipaxam


112- Estoy acostado:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jan punulkiib' [ χaŋ punuɬkʲiːm̰ ] "estoy acostado"

Isoglosa: jan punulkiin

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jan punulkiib' [ χan punuɬkʲiːm̰ ] "estoy acostado"

Isoglosa: jan punulkiib'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jan punulkiin [ χan punuɬkʲiːn ] "estoy acostado"

Isoglosa: jan punulkiin

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jan punulkiin [ χan punuɬkiːn ] "estoy acostado"

Isoglosa: jan punulkiin


113- Estás acostado:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat punulkaat [ χatʰ punuɬkaːtʰ ] "estás acostado"

Isoglosa: jat punulkaat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat punulkaat [ χatʰ punuɬkaːtʰ ] "estás acostado"

Isoglosa: jat punulkaat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat punulkaat [ χatʰ punuɬkaːtʰ ] "estás acostado"

Isoglosa: jat punulkaat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat punulkaat [ χatʰ punuɬkaːtʰ ] "estás acostado"

Isoglosa: jat punulkaat


114- Está acostado ("El bebé está acostado"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh punlaq [ ɾeh punlaqx ] "está acostado"

Isoglosa: punlaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sa'k'on punlaq [ saʔk’on punlaqʰ ] "el bebé está acostado"

Isoglosa: punlaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - punlaq [ punlaqʰ ] "acostado"

Isoglosa: punlaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la saak'on punlaq [ la saːk’on punlaqʰ ] "el niño está acostado"

Isoglosa: punlaq


115- Estamos acostados:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - joj punulkooj [ χoχ punuɬkoːχ ] "estamos acostados "

Isoglosa: joj punulkooj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - joj joj punulkooj [ χoχ χoχ punuɬkoːχ ] "estamos acostados"

Isoglosa: joj joj punulkooj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - joj punulkooj [ χoχ punuɬkoːχ ] "estamos acostados "

Isoglosa: joj punulkooj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - joj punulkooj [ χoχ punuɬkoːχ ] "estamos acostados"

Isoglosa: joj punulkooj


116- Están acostados (Uds.):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta punulkaat [ χatʰ ta punuɬkaːtʰ ] "están acostados (Uds.) "

Isoglosa: jat punulkaat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat jat ta punulkaat [ χatʰ χatʰ ta punuɬkaːtʰ ] "están acostados (Uds.)"

Isoglosa: jat ta jat ta punulkaat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat jat ta punulkaat [ χatʰ χatʰ ta punuɬkaːtʰ ] "ustedes están acostados "

Isoglosa: jat jat ta punulkaat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat ta jat ta punulkaat [ χatʰ ta χatʰ ta punuɬkaːtʰ ] "están acostados (Uds.)"

Isoglosa: jat ta punulkaat


117- Están Costados (Ellos/as), ("Están acostados sobre la cama"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh punulkee' [ kʲeh punuɬkʲeːʔ ] "están acostados "

Isoglosa: punulkee'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keh punelkee' taqee' [ kʲeh puneɬkʲeːʔ taqeːʔ ] "están acostados (ellos-as)"

Isoglosa: keh punulkee'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh punulkee' [ kʲeh punuɬkʲeːʔ ] "están acostados (ellos/as)"

Isoglosa: keh punulkee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - punulkee' keh [ punuɬkʲeːʔ kʲeh ] "están acostados (ellos/as)"

Isoglosa: punulkee'


118- Trabajé ("Trabajé mucho"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xinkamana [ ʃiŋkamana ] "trabajé"

Isoglosa: xinkamana

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xinkamana [ ʃiŋkamana ] "trabajé"

Isoglosa: xinkamana

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xinkamana watalab' jan [ ʃiŋkamana watalam̰ χan ] "trabajé solo "

Isoglosa: xinkamana

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xinkamana [ ʃiŋkamana ] "trabajé"

Isoglosa: xinkamana


119- Trabajaste ("Trabajaste poco"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xtikamana [ ʃtikamana ] "trabajaste"

Isoglosa: xtikamana

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xtikamana [ ʃtikamana ] "trabajaste"

Isoglosa: xtikamana

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xtikamana [ ʃtikamana ] "trabajaste"

Isoglosa: xtikamana

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xtikamana [ ʃtikamana ] "trabajaste"

Isoglosa: xtikamana


120- Trabajó ("El señor trabajó en su pueblo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh xkamana [ ɾeh ʃkamana ] "trabajó"

Isoglosa: xkamana

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - si'maas kamana pan tinimit [ siʔmaːs kamana pan tinimitʰ ] "el señor trabajó en el pueblo"

Isoglosa: xkamana

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - si'maas xkamana pan tinimit [ siʔmaːs ʃkamana pan tinimitʰ ] "el señor trabajó en el pueblo "

Isoglosa: xkamana

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la si'maas kamana pan tinimit [ la siʔmaːs kamana pan tinimitʰ ] "el señor trabajó en el pueblo"

Isoglosa: kamana


121- Trabajamos ("Trabajamos ayer"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - joj xahkamana [ χoχ ʃahkamana ] "trabajamos "

Isoglosa: xahkamana

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - joj xahkamana eew [ χoχ ʃahkamana ʔeːʍ ] "trabajamos ayer"

Isoglosa: xahkamana

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xahkamana eew [ ʃahkamana ʔeːʍ ] "trabajamos ayer"

Isoglosa: xahkamana

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xahkamana [ ʃahkamana ] "trabajamos"

Isoglosa: xahkamana


122- Trabajaron (Uds.), ("Ustedes trabajaron en mi casa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta xtikamana ta pa nipaat [ χatʰ ta ʃtikamana ta pa nipaːtʰ ] "ustedes trabajaron en mi casa"

Isoglosa: xtikamana ta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat xtikamana ta chi nipaat [ χatʰ ʃtikamana ta t͡ʃi nipaːtʰ ] "ustedes trabajaron en mi casa"

Isoglosa: xtikamana ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat ta xtikamana ta chi nipaat [ χatʰ ta ʃtikamana ta t͡ʃi nipaːtʰ ] "ustedes trabajaron en mi casa"

Isoglosa: xtikamana ta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat ta xtikamana ta chi nipaat [ χatʰ ta ʃtikamana ta t͡ʃi nipaːtʰ ] "ustedes trabajaron en mi casa"

Isoglosa: xtikamana ta


123- Trabajaron (Ellos/as), ("Ellos trabajaron toda la semana"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh xikamana onteera la xamaana [ kʲeh ʃikamana ʔonteːɾa la ʃamaːna ] "ellos trabajaron toda la semana"

Isoglosa: xi'kamana

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keh xikamana janaj xamaana [ kʲeh ʃikamana χanaχ ʃamaːna ] "ellos trabajaron toda la semana"

Isoglosa: xikamana

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh xikamana janaj xamaana [ kʲeh ʃikamana χanaχ ʃamaːna ] "ellos trabajaron una semana"

Isoglosa: xikamana

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keh xikamana onteera xamaana [ kʲeh ʃikamana onteːɾa ʃamana ] "ellos trabajaron toda la semana"

Isoglosa: xikamana


124- Me está esperando ("Mi papá me está esperando"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nutaat nakiro'eem [ nutaːtʰ nakiɾoʔeːm ] "mi papá me está esperando"

Isoglosa: jan roy'eem

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nitaat jan ro'eem [ nitaːtʰ χan ɾoʔeːm ] "mi papá me está esperando"

Isoglosa: jan ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nitaat jan ro'eem [ nitaːtʰ χan ɾoʔeːm ] "mi papá me está esperando"

Isoglosa: jan ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jan ru'eem [ χan ɾuʔeːm ] "me está esperando"

Isoglosa: jan ru'eem


125- Te está esperando ("Tu papá te está esperando"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ataat na tiro'eem [ ʔataːtʰ na tiɾoʔeːm ] "tu papá te está esperando"

Isoglosa: jat roy'eem

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ataat jat ro'eem [ ʔataːtʰ χatʰ ɾoʔeːm ] "tu papá te está esperando"

Isoglosa: jat ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ataat jat ro'eem [ ʔataːtʰ χatʰ ɾoʔeːm ] "tu papá te está esperando "

Isoglosa: jat ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ataat jat ru'eem [ ʔataːtʰ χatʰ ɾuʔeːm ] "tu papá te está esperando"

Isoglosa: jat ru'eem


126- Lo está esperando ("Está esperando a su papá"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh na ro'eem ritaat [ ɾeh na ɾoʔeːm ɾitaːtʰ ] "está esperando a su papá"

Isoglosa: roy'eem

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - reh ro'eem ritaat [ ɾeh ɾoʔeːm ɾitaːtʰ ] "él está esperando a su papá"

Isoglosa: reh ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - reh ro'eem [ ɾeh ɾoʔeːm ] "lo está esperando "

Isoglosa: reh ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ru'eem ritaat [ ɾuʔeːm ɾitaːtʰ ] "está esperando a su papá"

Isoglosa: ru'eem


127- Nos está esperando ("Mi hermano nos está esperando"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nichaaq' na qahro'eem [ nit͡ʃaːq’ na qahɾoʔeːm ] "mi hermano nos está esperando"

Isoglosa: joj roy'eem

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - qawas joj ro'eem [ qawas χoχ ɾoʔeːm ] "nuestro hermano nos está esperando"

Isoglosa: joj ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nichaaq' na qahro'eem [ nit͡ʃaːq’ na qahɾoʔeːm ] "mi hermano nos está esperando "

Isoglosa: qahro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - niwas joj ru'eem [ niwas χoχ ɾuʔeːm ] "mi hermano nos está esperando"

Isoglosa: joj ru'eem


128- Los está esperando (Uds.),("la abuela los está esperando"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta na tiro'eem ta la nooya [ χatʰ ta natiɾoʔeːm ta la noːja ] "los está esperando la abuela (Uds.)"

Isoglosa: tiroy'eem ta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat ta jat ro'eem qanooya [ χatʰ ta χatʰ ɾoʔeːm qanoːja ] "a ustedes los está esperando la abuela"

Isoglosa: jat ta ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat ta jat ro'eem ninooya [ χatʰ ta χatʰ ɾoʔeːm ninoːja ] "los está esperando la abuela"

Isoglosa: jat ta ro'eem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat ta jat ta ru'eem nimama' [ χatʰ ta χatʰ ta ɾuʔeːm nimamaʔ ] "mi abuela los está esperando"

Isoglosa: jat ta ru'eem


129- Los está esperando (ellos/as), ("Mi abuelo los está esperando"):

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - qanooya ro'eem taqee' keh [ qanoːja ɾoʔeːm taqeːʔ kʲeh ] "nuestra abuela los está esperando"

Isoglosa: ro'eem taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nimama' ru'eem taqee' keh [ nimamaʔ ɾuʔeːm taqeːʔ kʲeh ] "mi abuelo los está esperando (ellos)"

Isoglosa: ru'eem taqee' keh


130- Me bañé:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xintina [ ʃintina ] "me bañé"

Isoglosa: xintina

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xintina [ ʃintina ] "me bañé"

Isoglosa: xintina

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xintina [ ʃintina ] "me bañé"

Isoglosa: xintina

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xintina [ ʃintina ] "me bañé"

Isoglosa: xintina


131- Te bañaste ("Te bañaste por la mañana"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xtitina [ ʃtitina ] "te bañaste"

Isoglosa: xtitina

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xtitina [ ʃtitina ] "te bañaste"

Isoglosa: xtitina

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat xtitina ar [ χatʰ ʃtitina ʔaɾ̥ ] "también te has bañado "

Isoglosa: xtitina

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xtitina [ ʃtitina ] "te bañaste"

Isoglosa: xtitina


132- Se bañó ("Él ya se bañó"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh xtina [ ɾeh ʃtina ] "se bañó"

Isoglosa: xtina

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - reh ya xtina [ ɾeh ja ʃtina ] "él ya se bañó"

Isoglosa: xtina

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat xtitina ar tii [ χatʰ ʃtitina ʔaɾ̥ tiː ] "también te has bañado "

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - reh xtini tii [ ɾeh ʃtini tiː ] "se bañó"

Isoglosa: reh xtini tii


133- Jugamos ("Nosotros jugamos ayer"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - joj xahk'oona eew [ χoχ ʃahk’oːna ʔeːʍ ] "nosotros jugamos ayer"

Isoglosa: xahk'oona

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - joj xahk'oona eew [ χoχ ʃahk’oːna ʔeːʍ ] "nosotros jugamos ayer"

Isoglosa: xahk'oona

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - joj xahk'oona eew [ χoχ ʃahk’oːna ʔeːʍ ] "nosotros jugamos ayer"

Isoglosa: xahk'oona

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xahk'oona [ ʃahk’oːna ] "jugamos "

Isoglosa: xahk'oona


134- Jugaron (Uds.), ("Ustedes jugaron ayer"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta xtik'oona ta eew [ χatʰ ta ʃtik’oːna ta ʔeːʍ ] "ustedes jugaron ayer"

Isoglosa: xtik'oona ta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat xtik'oona ta eew [ χatʰ ʃtik’oːna ta ʔeːʍ ] "ustedes jugaron ayer"

Isoglosa: xtik'oona ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat ta xtik'oona ta eew [ χatʰ ta ʃtik’oːna ta ʔeːʍ ] "ustedes jugaron ayer"

Isoglosa: xtik'oona ta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat ta xtik'oona ta eew [ χatʰ ta ʃtik’oːna ta ʔeːʍ ] "ustedes jugaron ayer"

Isoglosa: xtik'oona ta


135- Jugaron (ellos/as), ("Jugaron con el perro"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh xik'oona ruu' la tz'e' [ kʲeh ʃik’oːna ɾuːʔ la t͡s’eʔ ] "jugaron con el perro (ellos)"

Isoglosa: xi'k'oona

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keh xik'oona ruu' tz'e' [ kʲeh ʃik’oːna ɾuːʔ t͡s’eʔ ] "ellos jugaron con el perro"

Isoglosa: xik'oona

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh xik'oona ruu' la tz'e' [ kʲeh ʃik’oːna ɾuːʔ la t͡s’eʔ ] "ellos jugaron con el perro"

Isoglosa: xik'oona

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keh xik'oona ruu' tz'e' [ kʲeh ʃik’oːna ɾuːʔ t͡s’eʔ ] "jugaron con el perro"

Isoglosa: keh xik'oona


136- Duermo ("Duermo en la tarde"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kinwura chixq'eq [ kiŋwʊɾa t͡ʃiʃq’eqx ] "duermo en la tarde"

Isoglosa: kinwura

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jan kinwura chixq'aq [ χan kiŋwuɾa t͡ʃiʃq’aqx ] "duermo en la tarde"

Isoglosa: kinwura

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kinwura chixq'eq [ kʲinwuɾa t͡ʃiʃq’eqʰ ] "duermo en la tarde"

Isoglosa: kinwura

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jan kinwura [ χan kʲinwuɾa ] "duermo"

Isoglosa: kinwura


137- Duermes ("Duermes por la tarde"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat tiwura chixq'eq [ χatʰ tiwuɾa t͡ʃiʃq’eqx ] "duermes por la tarde"

Isoglosa: tiwura

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat tiwura chixq'aq [ χatʰ tiwuɾa t͡ʃiʃq’aqx ] "duermes por la tarde"

Isoglosa: tiwura

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat tiwura ar chixq'eq [ χatʰ tiwuɾa ʔaɾ̥ t͡ʃiʃq’eqʰ ] "tú también duermes por la tarde"

Isoglosa: tiwura

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat tiwura [ χatʰ tiwuɾa ] "duermes"

Isoglosa: tiwura


138- Duerme ("El bebé duerme con su madre"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - la sa'k'on nwura ruu' rituut [ la saʔk’on nwuɾa ɾuːʔ ɾituːtʰ ] "el bebé duerme con su madre"

Isoglosa: nwura

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sa'k'on na ruwura ruu' rituut [ saʔk’on na ɾuwuɾa ɾuːʔ ɾituːtʰ ] "el bebé duerme con su madre"

Isoglosa: nwura

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa'k'on na riwura ruu' rituut [ saʔk’on na ɾiwuɾa ɾuːʔ ɾituːtʰ ] "el bebé duerme con su madre"

Isoglosa: na riwura

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - reh nwura [ ɾeh nwuɾa ] "duerme"

Isoglosa: nwura


139- Dormimos ("Nos dormimos hasta medianoche"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - qahwura ko yejaal aq'ab' [ qahwuɾa ko jeχaal ʔaq’am̰ ] "nos dormimos hasta media noche"

Isoglosa: qahwura

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - qahwura qa yejal aq'ab' [ qahwuɾa qa jeχal ʔaq’am̰ ] "nos dormimos hasta media noche"

Isoglosa: qahwura

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - qahwura [ qahwuɾa ] "dormimos"

Isoglosa: qahwura


140- Duermen (Uds.), ("Duermen mucho"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta tiwura ta k'eh [ χatʰ ta tiwuɾa ta kʲ’eh ] "duermen mucho (Uds.)"

Isoglosa: tiwura ta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tiwura ta [ tiwuɾa ta ] "duermen "

Isoglosa: tiwura ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat tiwura ta k'eh [ χatʰ tiwuɾa ta kʲ’eh ] "duermen mucho (Uds.)"

Isoglosa: jat tiwura ta k'eh

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat ta tiwura [ χatʰ ta tiwuɾa ] "duermen (Uds.)"

Isoglosa: jat ta tiwura


141- Duermen (ellos/as), ("Duermen poco"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh juntz'e'p ka kiwura [ kʲeh χunt͡s’eʔpʰ ka kiwuɾa ] "duermen poco"

Isoglosa: kiwura

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keh kiwura juntz'ep [ kʲeh kiwuɾa χunt͡s’epʰ ] "ellos duermen poco"

Isoglosa: kiwura

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh kiwura [ kʲeh kʲiwuɾa ] "duermen (ellos/as)"

Isoglosa: kiwura

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keh kiwura [ kʲ’eh kʲiwuɾa ] "duermen (ellos)"

Isoglosa: kiwura


142- Me levantaré:

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nwaqta [ ŋwaqʰta ] "me levantaré "

Isoglosa: nwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nwaqta ne'eh [ nwaqʰta neʔeh ] "me levantaré"

Isoglosa: nwaqta ne'eh


143- Te levantarás:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nawaqta [ nawaqʰta ] "te levantarás"

Isoglosa: nawaqta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat nawaq ta ar [ χatʰ nawaqʰta ʔaɾ̥ ] "tú también te levantarás "

Isoglosa: nawaq ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jata nawaqta ar [ χata nawaqʰta ʔaɾ̥ ] "te levantarás "

Isoglosa: nawaqta


144- Se levantará:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh riwaqta ne'eh [ ɾeh ɾiwaqʰta neʔeh ] "se levantará"

Isoglosa: riwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - reh niriwaqta [ ɾeh niɾiwaqʰta ] "se levantará"

Isoglosa: niriwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - reh riwaqta ar [ ɾeh ɾiwaqʰta ʔaɾ̥ ] "se levantará "

Isoglosa: riwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - reh riwaqta ne'eh [ ɾeh ɾiwaqʰta neʔeh ] "se levantará"

Isoglosa: riwaqta ne'eh


145- Nos levantaremos :

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - joj qawaqta ne'eh [ χoχ qawaqʰta neʔeh ] "nos levantaremos"

Isoglosa: nqawaqta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - joj onteera qawaqta [ χoχ ʔoŋteːɾa qawaqʰta ] "nos levantaremos "

Isoglosa: nqawaqta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - joj najwaqta ar [ χoχ naχawaqʰta ʔaɾ̥ ] "nos levantaremos "

Isoglosa: nqwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nqawaqta [ nqawaqʰta ] "nos levantaremos"

Isoglosa: nqawaqta


146- Se levantarán (Uds.):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta nawaqta ne'eh [ χatʰ ta nawaqʰta neʔeh ] "se levantarán (Uds.)"

Isoglosa: nawaqta ta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat ta onteera nawaqta ta ar [ χatʰ ta ʔoŋteːɾa nawaqʰta ta ʔaɾ̥ ] "ustedes también se levantarán"

Isoglosa: nawaqta ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat nawaqta ta ar [ χatʰ nawaqʰta ta ʔaɾ̥ ] "ustedes también se levantarán "

Isoglosa: nawaqta ta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat ta nawaqta ne'eh [ χatʰ ta nawaqʰta neʔeh ] "se levantarán (Uds.)"

Isoglosa: jat ta nawaqta ne'eh


147- Se levantarán (ellos/as):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh kiwaqta [ kʲeh kʲiwaqʰta ] "se levantarán"

Isoglosa: nkiwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keh nikiwaqta ar [ kʲeh nikʲiwaqʰta ʔaɾ̥ ] "ellos también se levantarán"

Isoglosa: nikiwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh nkiwaqta ar taqee' [ kʲeh nkʲiwaqʰta ʔaɾ taqeːʔ ] "ellos también se levantarán "

Isoglosa: nkiwaqta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keh kiwaqta ne'eh [ kʲeh kʲiwaqʰta neʔeh ] "se levantarán (ellos)"

Isoglosa: kiwaqta


148- Me estoy cambiando:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak nijalan wiij [ naːk niχalaŋ wiːχ ] "me estoy cambiando"

Isoglosa: na nijalam wiij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na nijalam wiij [ na niχalaŋ wiːχ ] "me estoy cambiando"

Isoglosa: na nijalam wiij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jan naak ar nijalam wiij [ χan naːkʰ ʔaɾ̥ niχalam wiːχ ] "también me estoy cambiando"

Isoglosa: naak ar nijalam wiij

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na nijalam wiij [ na niχalam wiːχ ] "me estoy cambiando"

Isoglosa: na nijalam wiij


149- Te estás cambiando:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat naak ajalam awiij [ χatʰ naːkʰ ʔaχalam ʔawiːχ ] "te estás cambiando"

Isoglosa: naak ajalam awiij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - naak ajalam awiij [ naːk ʔaχalam ʔawiːχ ] "te estás cambiando"

Isoglosa: naak ajalam awiij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat naak ar ajalam awiij [ χatʰ naːkʰ ʔaɾ̥ ʔaχalam ʔawiːχ ] "también te estás cambiando"

Isoglosa: jat naak ar ajalam awiij

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - naak ajalam awiij [ naːkʰ ʔaχalam ʔawiːχ ] "te estás cambiando"

Isoglosa: naak ajalam awiij


150- Se está cambiando ("La niña se está cambiando"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - la saq'aa' naak rijalan riij [ la saq’aːʔ naːkʰ ɾiχalan ɾiːχ ] "la niña se está cambiando"

Isoglosa: naak rijalam riij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - la saq'aa' na rajalan riij [ la saq’aːʔ na ɾaχalan ɾiːχ ] "la niña se está cambiando"

Isoglosa: na rijalam riij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa q'aa' na ar rijalan riij [ sa q’aːʔ na ʔaɾ̥ ɾiχalan ɾiːχ ] "la niña también se está cambiando"

Isoglosa: na ar rijalan riij

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa q'aa' na rijalam riij [ la sa q’aːʔ na ɾiχalam ɾiːχ ] "la niña se está cambiando"

Isoglosa: na rijalam riij


151- Nos estamos cambiando ("Nos estamos cambiando de ropa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - na qajalam qatziyaaq [ na qaχalam qat͡sijaːqʰ ] "nos estamos cambiando de ropa"

Isoglosa: naak qajalam qiij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na qajalam qatziyaaq joj onteera [ na qaχalam qat͡sijaːqʰ χoχ ʔoŋteːɾa ] "nos estamos cambiando de ropa"

Isoglosa: na qajalom qiij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - naak qajalan qiib' [ naːkʰ qaχalan qiːm̰ ] "nos estamos cambiando "

Isoglosa: naak qajalan qiib'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na qajalan qiij [ na qaχalan qiːχ ] "nos estamos cambiando"

Isoglosa: na qajalan qiij


152- Se están cambiando (Uds.), ("Ustedes se están cambiando de zapato"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta naak ta ajalam asapatuux [ χatʰ ta naːkʰ ta ʔaχalam ʔasapatuːʃ ] "se están cambiando de zapato (Uds.)"

Isoglosa: naak ta ajalam awiij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat na ta jalam asapatuux [ χatʰ na ta ʔaχalam ʔasapatuːʃ ] "ustedes se están cambiando de zapato"

Isoglosa: na ta ajalam awiij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat ta naak ar ajalam awiij [ χatʰ ta naːkʰ ʔaɾ̥ ʔaχalam ʔawiːχ ] "ustedes también se están cambiando"

Isoglosa: jat ta naak ar ajalam awiij

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na ta ajalam awiij jat ta [ na ta ʔaχalam ʔawiːχ χatʰ ta ] "se están cambiando (Uds.)"

Isoglosa: na ta ajalam awiij jat ta


153- Se están cambiando (ellos/as):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh naak kijalan kiij [ kʲeh naːkʰ kʲiχalan kʲiːχ ] "se están cambiando "

Isoglosa: naak kijalam kiij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keh na ar kijalan kiij [ kʲeh na ʔaɾ kʲiχalan kʲiːχ ] "se están cambiando"

Isoglosa: na kijalam kiij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh na ar kijalam kiij [ kʲeh na ʔaɾ̥ kʲiχalam kʲiːχ ] "ellos también se están cambiando"

Isoglosa: keh na ar kijalam kiij

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keh na kijalan kiij [ kʲeh na kʲiχalan kʲiːχ ] "se están cambiando (ellos)"

Isoglosa: keh na kijalan kiij


154- Me he bañado ("Ya voy bañado"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jan tininaq cha [ χan tininaqʰ t͡ʃa ] "me he bañado"

Isoglosa: jan tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jan cha tininaq [ χan t͡ʃa tininaqʰ ] "me he bañado"

Isoglosa: jan tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jan tininaq [ χan tininaqʰ ] "me he bañado"

Isoglosa: jan tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jan tininaq [ χan tininaqʰ ] "me he bañado"

Isoglosa: jan tininaq


155- Te has bañado ("Ya vas bañado"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat tininaq cha [ χatʰ tininaqʰ t͡ʃa ] "te has bañado"

Isoglosa: jat tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat cha tininaq [ χatʰ t͡ʃa tininaqʰ ] "te has bañado"

Isoglosa: jat tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat tininaq [ χatʰ tininaqʰ ] "te has bañado"

Isoglosa: jat tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat tininaq [ χatʰ tininaqʰ ] "te has bañado"

Isoglosa: jat tininaq


156- Se ha bañado ("´Él ya va bañado"):

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tininaq [ tininaqx ] "se ha bañado"

Isoglosa: tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tininaq [ tininaqʰ ] "se ha bañado "

Isoglosa: tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - reh tininaq cha [ ɾeh tininaqʰ t͡ʃa ] "ya se ha bañado"

Isoglosa: tininaq cha


157- Nos hemos bañado ("Nosotros ya vamos bañado"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - joj xahtina [ χoχ ʃahtina ] "nos bañamos"

Isoglosa: joj tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - joj cha tininaq [ χoχ t͡ʃa tininaqx ] "nos hemos bañado"

Isoglosa: joj tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - joj tininaq [ χoχ tininaqʰ ] "nos hemos bañado "

Isoglosa: joj tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - joj tininaq [ χoχ tininaqʰ ] "nos hemos bañado"

Isoglosa: joj tininaq


158- Se han bañado (Uds.), ("Ya van bañados"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta xtitini tii ta [ χatʰ ta ʃtitini tiː ta ] "se han bañado (Uds.)"

Isoglosa: jat ta tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jat cha tininaq ta [ χatʰ t͡ʃa tininaqx ta ] "se han bañado "

Isoglosa: jat ta tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jat ta tininaq [ χatʰ ta tininaqʰ ] "se han bañado (Uds.)"

Isoglosa: jat ta tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jat ta cha tininaq [ χatʰ ta t͡ʃa tininaqʰ ] "se han bañado (Uds.)"

Isoglosa: jat ta cha tininaq


159- Se han bañado (ellos/as), ("Ellos ya van bañados"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh xitini tii [ kʲeh ʃitini tiː ] "ya se bañaron"

Isoglosa: tininaq taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - keh tininaq cha taqee' [ kʲeh tininaqx t͡ʃa taqeːʔ ] "se han bañado "

Isoglosa: keh tininaq taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - keh tininaq [ kʲeh tininaqʰ ] "se han bañado (ellos/as)"

Isoglosa: keh tininaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - keh tininaq cha [ kʲeh tininaqʰ t͡ʃa ] "se han bañado (ellos)"

Isoglosa: keh tininaq cha


160- Me pagó ("La señora me pagó ayer"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xinritoj [ ʃinɾitoχ ] "me pagó"

Isoglosa: xinritoj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xiritoj [ ʃiɾitoχ ] "me pagó"

Isoglosa: xinritoj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xiritoj [ ʃiɾitoχ ] "me pagó "

Isoglosa: xiritoj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xinritoj [ ʃinɾitoχ ] "me pagó"

Isoglosa: xinritoj


161- Te pagó ("A ti te pagó el señor"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xtiritoj [ ʃtiɾitoχ ] "te pagó"

Isoglosa: xtiritoj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xtiritoj [ ʃtiɾitoχ ] "te pagó"

Isoglosa: xtiritoj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xtiritoj tii [ ʃtiɾitoj tiː ] "te ha pagado "

Isoglosa: xtiritoj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - tiritoj [ tiɾitoj ] "te pagó"

Isoglosa: tiritoj


162- Le pagó ("Mi abuelo le pagó al niño"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - numama' xitoj la sa k'ojool [ numamaʔ ʃitoχ la sa k’oχoːɬ ] "mi abuelo le pagó al niño"

Isoglosa: xitoj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nimama' xitoj su k'ojool [ nimamaʔ ʃitoχ su k’oχoːɬ ] "mi abuelo le pagó al niño"

Isoglosa: xitoj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nimama' xitoj la sa k'ojool [ nimamaʔ ʃitoj la sa k’oχoːɬ ] "mi abuelo le pagó al niño"

Isoglosa: xitoj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nimama' xitoj sa k'ojool [ nimamaʔ ʃitoj sa k’oχoːɬ ] "mi abuelo le pagó al niño"

Isoglosa: xitoj


163- Nos pagó ("El muchacho nos pagó"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xahritoj [ ʃahɾitoχ ] "nos pagó"

Isoglosa: xahritoj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ma' ak'on xahritoj [ maʔ ʔak’on ʃahɾitoχ ] "el muchacho nos pagó"

Isoglosa: xahritoj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xahritoj [ ʃahɾitoχ ] "nos pagó "

Isoglosa: xahritoj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xahritoj [ ʃahɾitoχ ] "nos pagó"

Isoglosa: xahritoj


164- Les pagó (Uds.), ("Mi papá les pagó"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jat ta xtiritoj ta nitaat [ χatʰ ta ʃtiɾitoχ ta nitaːtʰ ] "mi papá les pagó (Uds.)"

Isoglosa: xtiritoj ta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nitaat xtiritoj ta jat [ nitaːtʰ ʃtiɾitoχ ta χatʰ ] "mi papá les pagó"

Isoglosa: xtiritoj ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nitaat xtiritoj ta ala [ nitaːtʰ ʃtiɾitoχ ta ʔala ] "mis papá les pagó (Uds.)"

Isoglosa: xtiritoj ta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nitaat tiritoj ta jat [ nitaːtʰ tiɾitoχ ta χatʰ ] "mi papá les pagó (Uds.)"

Isoglosa: tiritoj ta


165- Les pagó (ellos/as), ("Mi mamá les pagó"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nituut xitoj taqee' keh [ nituːtʰ ʃitoχ taqeːʔ kʲeh ] "mi mamá les pagó (ellos)"

Isoglosa: xiritoj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nituut xiritoj taqee' keh [ nituˑtʰ ʃiɾitoχ taqeːʔ kʲeh ] "mi mamá les pagó"

Isoglosa: xiritoj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nituut xitoj ala taqee' [ nituːtʰ ʃitoχ ʔala taqeːʔ ] "mi mamá les pagó (ellos/as)"

Isoglosa: xitoj ala taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nituut xitoj taqee' keh [ nituːtʰ ʃitoχ taqeːʔ keh ] "mi mamá les pagó (ellos)"

Isoglosa: xitoj


166- Me empuja ("El viento me empuja"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naakʰ kiritek'puum [ naːk kʲiɾitek’puːm ] "me está empujando"

Isoglosa: kiritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - reh xiritek'puu [ ɾeh ʃiɾitek’puː ] "me empujó"

Isoglosa: kinritak'puum

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kiritak'puu [ kʲiɾitak’puː ] "me empuja"

Isoglosa: kiritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - teew na kinritak'puum [ teːʍ na kʲinɾitak’puːm ] "el viento me está empujando"

Isoglosa: kinritak'puum


167- Te empuja ("Mi hermano te empuja", "El viento te empuja"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak tiritek'puum [ naːkʰ tiɾitek’puːm ] "te está empujando"

Isoglosa: tiritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tiritek'puu [ tiɾitek’puː ] "te empuja"

Isoglosa: tiritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tiritak'puu la teew [ tiɾitak’puː la teːʍ ] "el viento te empuja"

Isoglosa: tiritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la teew na tiritak'puum [ la teːʍ na tiɾitak’puːm ] "el viento te está empujando"

Isoglosa: tiritak'puum


168- Lo empuja ("La niña empuja a su hermana"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - la saq'aa' naak ritak'puum la ruchaaq' [ la saq’aːʔ naːkʰ ɾitak’puːm la ɾut͡ʃaːq’ ] "la niña está empujando a su hermana"

Isoglosa: ritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sa q'aa' xitek'puu richaaq' [ sa q’aːʔ ʃitek’puː ɾit͡ʃaːq’ ] "la niña empujó a su hermana"

Isoglosa: ritek'puum

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa q'aa' ritak'puu ala richaaq' [ sa q’aːʔ ɾitak’puː ʔala ɾit͡ʃaːq’ ] "la niña empuja a su hermana"

Isoglosa: ritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa q'aa' na ritak'puum richaaq' [ la sa q’aːʔ na ɾitak’puːm ɾit͡ʃaːq’ ] "la niña está empujando a su hermana"

Isoglosa: na ritak'puum


169- Nos empuja:

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - reh qahritak'puu cha [ ɾeh qahɾitak’puː t͡ʃa ] "nos empuja"

Isoglosa: qahritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na qahritak'puum [ na qahɾitak’puːm ] "nos está empujando"

Isoglosa: na qahritak'puum


170- Los empuja (Uds.), ("El niño los empuja"):

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - la sa q'aa' xtiritak'puu ta jat [ la sa q’aːʔ ʃtiɾitek’puː ta χatʰ ] "la niña los empujó (Uds.)"

Isoglosa: xtiritak'puu ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa k'ojool tiritak'puu ta ala pero re' ta jat [ sa k’oχoːɬ tiɾitak’puː ta ʔala ɾeʔ ta χatʰ ] "el niño los empuja (Uds.)"

Isoglosa: tiritak'puu ta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa k'ojool na ta tiritak'puum [ la sa k’oχoːɬ na ta tiɾitak’puːm ] "el niño los está empujando"

Isoglosa: na ta tiritak'puum


171- Los empuja (ellos/as), ("La niña los empuja"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kirutak'puu [ kʲiɾutak’puː ] "me empuja"

Isoglosa: kiritak'puu

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - la sa q'aa' xiritek'puu taqee' keh [ la sa q’aːʔ ʃiɾitek’puː taqeːʔ kʲeh ] "la niña los empujó (ellos-as)"

Isoglosa: kiritek'puum

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa q'aa' kiritak'puu ala la keh [ sa q’aːʔ kʲiɾitak’puː ʔala la kʲeh ] "la niña los empuja (ellos/as)"

Isoglosa: kiritak'puu


172- Me buscará:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kinrisik'im ne'eh [ kʲinɾisikʲ’im neʔeh ] "me buscará"

Isoglosa: kinrisik'im

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kirisik'im [ kiɾisik’im ] "me buscará "

Isoglosa: kinrisik'em

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kirisik'em ne' [ kʲiɾisikʲ’em neʔ ] "me buscará "

Isoglosa: kirisik'em

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kinrisik'im ne'eh [ kʲinɾisikʲ’im neʔeh ] "me buscará"

Isoglosa: kinrisik'im ne'eh


173- Te buscará:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tirisik'im ne'eh [ tiɾisikʲ’im neʔæh ] "te buscará"

Isoglosa: tirisik'im

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tirisik'im [ tiɾisikʲ’im ] "te buscará"

Isoglosa: tirisik'im

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tirisik'em ne' [ tiɾisikʲ’em neʔ ] "te buscará "

Isoglosa: tirisik'em


174- Lo buscará ("Buscará a tu mamá"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh risik'im ne'eh [ ɾeh ɾisikʲ’im neʔæh ] "lo buscará"

Isoglosa: nrisik'im

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nikisik'im ne'ah [ nikʲisikʲ’im neʔah ] "lo buscarán"

Isoglosa: nirisik'em

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - reh risik'im ne'eh reh [ ɾeh ɾisikʲ’im neʔeh ɾeh ] "lo buscará"

Isoglosa: risik'im ne'eh


175- Nos buscará ("Ella nos buscará mañana"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - reh qahrisik'im ne'eh [ ɾeh qahɾisikʲ’im neʔæh ] "nos buscará "

Isoglosa: qahrisik'im

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - qahrisik'im [ qahɾisikʲ’im ] "nos buscará"

Isoglosa: qahrisik'im

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - reh qahrisik'em ne' [ ɾeh qahɾisikʲ’em neʔ ] "nos buscará "

Isoglosa: qahrisik'em

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - qahrisik'im ne'eh [ qahɾisikʲ’im neʔeh ] "nos buscará"

Isoglosa: qahrisik'im ne'eh


176- Los buscará (Uds.), ("Él los buscará mañana"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - keh tirisik'im ne' ta [ kʲeh tiɾisikʲ’im neʔ ta ] "los buscará (Uds.)"

Isoglosa: tirisik'im ne' ta

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - reh tirisik'em ta aqal [ ɾeh tiɾisikʲ’em ta ʔaqaɬ ] "los buscará mañana"

Isoglosa: tirisik'em ta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - reh tirisik'im ne'eh ta [ ɾeh tiɾisikʲ’im neʔeh ta ] "los buscará (Uds.)"

Isoglosa: reh tirisik'im ne'eh ta


177- Los buscará (ellos/as), ("Él señor los buscará"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kirisik'im [ kʲiɾisikʲ’im ] "los buscará (ellos)"

Isoglosa: kirisik'im

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - rajasik'im taqee' keh [ ɾaχasikʲ’im taqeːʔ kʲeh ] "los buscará"

Isoglosa: rajasik'im

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kirisik'em [ kʲiɾisikʲ’em ] "los buscará (ellos/as)"

Isoglosa: kirisik'em

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la si'maas kirisik'im [ la siʔmaːs kʲiɾisikʲ’im ] "el señor me buscará "

Isoglosa: kirisik'im


178- Me está viendo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak kirilam cha [ naːkʰ kʲiɾilam t͡ʃa ] "me está viendo"

Isoglosa: naak kirilam cha

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na kirilan cha [ na kʲiɾilan t͡ʃa ] "me está viendo"

Isoglosa: na kirilam cha

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - na kirilan cha [ na kʲiɾilan t͡ʃa ] "me está viendo "

Isoglosa: na kirilam cha

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na kinrilan cha [ na kʲinɾilan t͡ʃa ] "me está viendo"

Isoglosa: na kinrilan cha


179- Te está viendo ("El niño te está viendo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naak tirilam cha [ naːkʰ tiɾilam t͡ʃa ] "te está viendo"

Isoglosa: naak tirilam cha

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na tirilam pa [ na tiɾilam pa ] "te está viendo"

Isoglosa: na tirilam pa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - na tirilam pa [ na tiɾilam pa ] "te está viendo "

Isoglosa: na tirilam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na tirilam cha [ na tiɾilam t͡ʃa ] "te está viendo"

Isoglosa: na tirilam cha


180- Lo está viendo ("El señor está viendo a los niños"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - la si'maas naak rilam taqee' kataq ak'on [ la siʔmaːs naːkʰ ɾilam taqeːʔ kataqʰ ʔak’on ] "el señor está viendo a los niños"

Isoglosa: na rilam pa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - si'maas na rilan kotaq ak'on [ siʔmaːs na ɾilaŋ kotaqʰ ʔak’on ] "el señor está viendo a los niños"

Isoglosa: na rilam pa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - si'maas na rilam pa kataq ak'on [ siʔmaːs na ɾilam pa kataqʰ ʔak’on ] "el señor está viendo a los niños "

Isoglosa: na rilam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la si'maas na rilan taqee' kotaq ak'un [ la siʔmaːs na ɾilan taqeːʔ kotaqʰ ʔak’un ] "el señor está viendo a los niños"

Isoglosa: na rila taqee'


181- Nos está viendo ("La señora nos está viendo"):

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - si'xoq na qahrilan cha [ siʔʃoq na qahɾilaŋ t͡ʃa ] "la señora nos está viendo"

Isoglosa: na qahrilam cha

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - na qahkilam cha [ na qahkʲilam t͡ʃa ] "nos están viendo"

Isoglosa: na qahkilam cha

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na qahrilan cha [ na qahɾilan t͡ʃa ] "nos está viendo"

Isoglosa: na qahrilan cha


182- Los está viendo (Uds.) ("La señora los está viendo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - la si'xoq naak tirilan ta pa [ la siʔʃoq naːkʰ tiɾilan ta pa ] "la señora los está viendo (Uds.)"

Isoglosa: naak ta tirilam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na tirilan ta pa jat [ na tiɾilan ta pa χatʰ ] "los está viendo"

Isoglosa: na tirilam ta pa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - na ta tirilam pa jat ta [ na ta tiɾilam pa χatʰ ta ] "los está viendo (Uds.)"

Isoglosa: na ta tirilam pa jat ta

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - na ta tirilan cha [ na ta tiɾilam t͡ʃa ] "los está viendo (Uds.)"

Isoglosa: na ta tirilan cha


183- Los está viendo (ellos/as):

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na rilan taqee' pa keh [ na ɾilan taqeːʔ pa kʲeh ] "los está viendo"

Isoglosa: na kirilam qa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - na kirilam pero re' keh [ na kʲiɾilam ɾeʔ kʲeh ] "los está viendo (ellos/as)"

Isoglosa: na kirilam pero re' keh


184- Me orinó ("El perro me orinó"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xinrichulaj [ ʃinɾit͡ʃulaχ ] "me orinó"

Isoglosa: xinrichulaj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xichulaj wiij [ ʃit͡ʃulaχ wiːχ ] "me orinó"

Isoglosa: xichulaj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xirichulaj koon [ ʃiɾit͡ʃulaχ koːn ] "me orinó "

Isoglosa: xirichulaj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xinrichulaj koon [ ʃinɾit͡ʃulaχ koːn ] "me orinó"

Isoglosa: xinrichulaj koon


185- Lo encaló ("Mi papá encaló el árbol"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xichunaj [ ʃit͡ʃunaχ ] "lo encaló "

Isoglosa: xichunaj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xichunaj riij [ ʃit͡ʃunaχ ɾiːχ ] "lo encaló"

Isoglosa: xichunaj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xichunaj [ ʃit͡ʃunaχ ] "lo encaló "

Isoglosa: xichunaj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xichunaj [ ʃit͡ʃunaχ ] "lo encaló"

Isoglosa: xichunaj


186- Lo tejió:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xikemaj [ ʃikʲemaχ ] "lo tejió"

Isoglosa: xikemaj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xikemaj [ ʃikʲemaχ ] "lo tejió"

Isoglosa: xikemaj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xikemaj [ ʃikʲemaχ ] "lo tejió "

Isoglosa: xikemaj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xikemaj [ ʃikʲemaχ ] "lo tejió"

Isoglosa: xikemaj


187- Lo cantó:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xib'ichaj [ ʃiw’it͡ʃaχ ] "lo cantó"

Isoglosa: xib'ichaj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xib'ichaj [ ʃiw’it͡ʃaχ ] "lo cantó"

Isoglosa: xib'ichaj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xib'uchaj [ ʃiw’ut͡ʃaχ ] "lo cantó "

Isoglosa: xib'uchaj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xib'ichaj [ ʃiw’it͡ʃaχ ] "lo cantó"

Isoglosa: xib'ichaj


188- Lo defecó ("El gato defecó las plantas"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xisa'aj [ ʃisaʔaχ ] "lo defecó"

Isoglosa: xisa'aj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xisa'aj [ ʃisaʔaχ ] "lo defecó"

Isoglosa: xisa'aj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xisa'aj [ ʃisaʔaχ ] "lo defecó "

Isoglosa: xisa'aj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xisa'aj koon [ ʃisaʔaχ koːn ] "lo defecó"

Isoglosa: xisa'aj koon


189- Lo abrigó ("El niño se abrigó con la chamarra"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xiso'aj [ ʃisoʔaχ ] "lo abrigó"

Isoglosa: xiso'aj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xiso'oj pa [ ʃisoʔoχ pa ] "lo abrigó"

Isoglosa: xiso'aj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xiso'aj [ ʃisoʔaχ ] "lo abrigó "

Isoglosa: xiso'aj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xiso'aj koon [ ʃisoʔaχ koːn ] "lo abrigó "

Isoglosa: xiso'aj koon


190- Hombres ("Los hombres ya trabajaron"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - imasaq [ ʔimasaqx ] "hombres"

Isoglosa: imasaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh amasaq [ kʲ’eh ʔamasaqʰ ] "hombres"

Isoglosa: amasaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - amasaq [ ʔamasaqʰ ] "hombres "

Isoglosa: amasaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - emasaq [ ʔemasaqʰ ] "hombres"

Isoglosa: emasaq


191- Jóvenes ("Los muchachos trabajan"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'ojlaq [ k’oχlaqx ] "jóvenes"

Isoglosa: k'ojolaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh k'ohlaq [ kʲ’eh k’ohlaqʰ ] "jóvenes"

Isoglosa: k'ohlaq, k'ojolaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'ohlaq [ k’ohlaqʰ ] "muchachos "

Isoglosa: k'ohlaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - k'ohloq [ k’ohloqʰ ] "jóvenes"

Isoglosa: k'ohloq


192- Señoritas ("Las señoritas están platicando"), ("Las niñas están jugando"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - q'eh'eq [ q’ehʔeqx ] "señoritas"

Isoglosa: q'eheq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'eh'eq taqee' [ q’ehʔeqʰ taqeːʔ ] "señoritas "

Isoglosa: q'ah'aq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - q'eh'eq [ q’ehʔeqʰ ] "mujeres"

Isoglosa: q'eh'eq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - q'eh'eq [ q’ehʔeqʰ ] "mujeres"

Isoglosa: q'eh'eq


193- Abuelas/ancianas:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nane'eq [ naneʔeqx ] "ancianas, abuela"

Isoglosa: nana'aq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh kotaq nana'aq [ kʲ’eh kotaqʰ nanaʔaqx ] "ancianas"

Isoglosa: nana'aq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ate'taab', nana'eq [ ʔateʔtaːm, nanaʔeqʰ ] "ancianas"

Isoglosa: ate'taab', nana'eq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kotaq nana'aq [ kotaqʰ nanaʔaqʰ ] "ancianas"

Isoglosa: kotaq nana'aq


194- Haraganes ("Los muchachos son haraganes"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - sikilaab' [ sikʲilaːm̰ ] "haraganes"

Isoglosa: sikilaab'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sikilaab' taqee' [ sikʲilaːm̰ taqeːʔ ] "haraganes"

Isoglosa: sikilaab'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'eh la sikilaam taqee' [ kʲ’eh la sikʲilaːm̰ taqeːʔ ] "varios haraganes "

Isoglosa: sikilaam taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - sikilaab' [ sikʲilaːm̰ ] "haraganes"

Isoglosa: sikilaab'


195- Danzantes ("Hay muchos danzantes"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ahk'onelaab' [ ʔahk’onelaːm̰ ] "danzantes"

Isoglosa: ahk'onelaab'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ahk'onelaab' [ ʔahk’onelaːm̰ ] "danzantes, fieros"

Isoglosa: ahk'onelaab'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ahxaj, ahk'onlaab' [ ʔahʃaχ, ʔahk’onlaːm̰ ] "danzante"

Isoglosa: ahxaj, ahk'onlaab'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ahk'onelaab' [ ʔahk’onelaːm̰ ] "danzantes, fieros"

Isoglosa: ahk'onelaab'


196- Mujeres :

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ixoqiib' [ ʔiʃoqiːm̰ ] "mujeres"

Isoglosa: ixoqiib'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh ixoqiib' [ kʲ’eh ʔɛʃoqiːm̰ ] "mujeres"

Isoglosa: ixoqiib'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ixiqiib' [ ʔiʃiqiːm̰ ] "mujeres"

Isoglosa: ixiqiib'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ixoqiib' [ ʔiʃoqiːm̰ ] "mujeres"

Isoglosa: ixoqiib'


197- Nueras ("Las nueras ya se fueron"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ilib'asiib' [ ʔiliw’asiːm̰ ] "nueras"

Isoglosa: alib'asiib'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh ilwasiib' taqee' [ kʲ’eh ʔilw’asiːm̰ taqeːʔ ] "varias nueras"

Isoglosa: ilb'asiib'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ilb'as taqee' [ ʔilw’as taqeːʔ ] "nueras "

Isoglosa: ilb'as taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ilib'asiib' [ ʔiliw’asiːm̰ ] "nueras"

Isoglosa: ilib'asiib'


198- Muertos ("Hubieron muchos muertos", "Encontraron varios muertos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kaminaqiib' [ kaminaqiːm̰ ] "muertos"

Isoglosa: kaminaqiib'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh kemenaqiib' [ kʲ’eh kemenaqiːm̰ ] "muertos "

Isoglosa: kiminaqiib'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kiminaqiib' [ kiminaqiːm̰ ] "muertos"

Isoglosa: kiminaqiib'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kimanaqiib' [ kimanaqiːm̰ ] "muertos"

Isoglosa: kimanaqiib'


199- Gruesos ("Las tortillas están gruesas"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - pimaq [ pimaqx ] "gruesos"

Isoglosa: pimaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - pimaq taqee' [ pimaqʰ taqeːʔ ] "gruesos"

Isoglosa: pimaq taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - pimaq [ pimaqʰ ] "gruesos "

Isoglosa: pimaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - pemaq [ pemaqʰ ] "gruesos"

Isoglosa: pemaq


200- Grandes ("Las frutas están grandes"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nimaq [ nimaqx ] "grandes"

Isoglosa: nimaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - munil nimaq taqee' [ muniɬ nimaqʰ taqeːʔ ] "las frutas están grandes"

Isoglosa: nimaq taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nimaq [ nimaqʰ ] "grandes"

Isoglosa: nimaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nemaq [ nemaqʰ ] "grandes"

Isoglosa: nemaq


201- Ácidos ("Los limones están ácidos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ch'am taqee' [ t͡ʃ’am taqeːʔ ] "ácidos"

Isoglosa: ch'am taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - almuunix taqee' ch'am [ ʔalmuːniʃ taqeːʔ t͡ʃ’am ] "los limones están ácidos"

Isoglosa: ch'am taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la almuunix ch'am taqee' [ la ʔalmuːniʃ t͡ʃ’am taqeːʔ ] "los limones están ácidos"

Isoglosa: ch'am taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la almuunix loo' ch'am taqee' [ la ʔalmuːniʃ loːʔ t͡ʃ’am taqeːʔ ] "estos limones están ácidos"

Isoglosa: ch'am taqee'


202- Pequeños ("Las naranjas están pequeñas"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rich'eet taqee' [ ɾit͡ʃ’eːtʰ taqeːʔ ] "pequeños"

Isoglosa: rich'eet taqee'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kotaq api'y [ kotaqʰ ʔapiʔj̥ ] "pequeños "

Isoglosa: kotaq api'y

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la alaanxix kataq rich'eet [ la ʔalaːnʃiʃ kataqʰ ɾit͡ʃ’eːtʰ ] "las naranjas están pequeñas "

Isoglosa: kataq rich'eet

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la alaanxix loo' rich'eet taqee' [ la ʔalaːnʃiʃ loːʔ ɾit͡ʃ’eːtʰ taqeːʔ ] "estas naranjas están pequeñas"

Isoglosa: rich'eet taqee'


203- Negro:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'ox [ k’oʃ ] "negro"

Isoglosa: k'ox

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'ox [ k’oʃ ] "negro"

Isoglosa: k'ox

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'ox [ k’oʃ ] "negro "

Isoglosa: k'ox

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - k'ox [ k’oʃ ] "negro"

Isoglosa: k'ox


204- Cárcel ("El señor fue a la cárcel"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - choqb'al [ t͡ʃoqʰw’aɬ ] "cárcel"

Isoglosa: choqb'al

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - choqb'al [ t͡ʃoqʰw’aɬ ] "cárcel"

Isoglosa: choqb'al

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chaqb'al [ t͡ʃaqʰw’aɬ ] "cárcel "

Isoglosa: chaqb'al

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - choqb'al [ t͡ʃoqʰw’aɬ ] "cárcel"

Isoglosa: choqb'al


205- Sentado ("La señora está sentada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - k'ooloq [ k’oːloqx ] "sentado"

Isoglosa: k'oloq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'oolaq [ k’oːlæqʰ ] "sentado"

Isoglosa: k'oolaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - k'oloq [ k’oloqʰ ] "sentado "

Isoglosa: k'oloq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - k'oloq [ k’oloqʰ ] "sentado"

Isoglosa: k'oloq


206- Amontonado ("La basura está amontonada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - mulaq [ mulaqx ] "amontonado"

Isoglosa: mulaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'eh q'ajas mulaq [ kʲ’eh q’aχas mulaqʰ ] "la basura está amontonada"

Isoglosa: mulaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - mulaq [ mulaqʰ ] "amontonado"

Isoglosa: mulaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - mulaq [ mulaqʰ ] "amontonado"

Isoglosa: mulaq


207- ¿Quién?, ("¿Quién vino?"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ¿qa'keh? [ qaʔkʲ’eh ] "¿quién?"

Isoglosa: ¿qa'keh?

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ¿qa'keh xchila? [ qaʔkʲ’eh ʃt͡ʃila ] "¿quién vino?"

Isoglosa: ¿qa'keh?, ¿qakire'?

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ¿qa'keh re' xchila? [ qaʔkʲ’eh ɾeʔ ʃt͡ʃila ] "¿quién vino?"

Isoglosa: ¿qa'keh?

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ¿qa'keh chila? [ qaʔkʲ’eh t͡ʃila ] "¿quién vino?"

Isoglosa: ¿qa'keh chila?


208- Aguado ("La masa está aguada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ja' paam [ χaʔ paːm ] "aguado"

Isoglosa: ja' paam, yoq'ik paam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ja' paam [ χaʔ paːm ] "aguado"

Isoglosa: ja' paam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ja' paam la q'oor [ χaʔ paːm la q’oːɾ̥ ] "la masa está aguada"

Isoglosa: ja' paam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - sap'ik, yub'ik, ja' paam [ sap’ikʲ, juw’ikʲ, χaʔ paːm ] "aguado"

Isoglosa: sap'ik, yub'ik, ja' paam


209- Se aclaró ("Se aclaró dentro de la casa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - suquumra [ suquːmɾa ] "se aclaró"

Isoglosa: suquumra, pak qa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xpak ala [ ʃpakʰ ʔala ] "se aclaró"

Isoglosa: xpak ala

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - saq'wa qa [ saq’wa qa ] "se aclaró "

Isoglosa: saq'wa qa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - suqumwa [ suqumwa ] "se aclaró"

Isoglosa: suqumwa


210- Termina ("La señora terminó su venta"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xku'xa [ ʃkuʔʃa ] "terminó"

Isoglosa: xik'usaa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - si'xoq xik'usaa rik'aay [ siʔʃoqʰ ʃik’usa: ɾik’aːj̥ ] "la señora terminó su venta"

Isoglosa: xik'usaa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la si'xoq xik'usaa koon rik'aay [ la siʔʃoqʰ ʃik’usaː koːn ɾik’aːj̥ ] "la señora terminó su venta"

Isoglosa: xik'usaa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ku'xa [ kuʔʃa ] "termina"

Isoglosa: ku'xa


211- Lo enfría ("El señor enfría su comida"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ruk'uxik'saa [ ɾuk’uʃikʲ’saː ] "lo enfría"

Isoglosa: ruk'uxik'saa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na rik'uxik'saam [ na ɾik’uʃikʲ’saːm ] "lo enfría "

Isoglosa: na rik'uxik'saam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - reh rip'ajiksaa paam, chayup reh rich'iich'wa paam [ ɾeh ɾip’aχikʲsaː paːm, t͡ʃajupʰ ɾeh ɾit͡ʃ’iːt͡ʃ’wa paːm ] "lo enfría, sopla para que se enfríe"

Isoglosa: rip'ajiksaa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - rik'uxik'saa [ ɾik’uʃikʲ’saː ] "lo enfría "

Isoglosa: rik'uxik'saa


212- Lo pisa ("La niña pisa la basura"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ripe'b'aj [ ɾipeʔw’aχ ] "lo pisa"

Isoglosa: ripe'b'aj, riyeq' naa'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sa q'aa' xipab'aj naa' q'ajas [ sa q’aːʔ ʃipaw'aχ naːʔ q’aχas ] "la niña pisó la basura"

Isoglosa: xiyaq'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nayeq' naa' [ najeq’ naːʔ ] "los pisas"

Isoglosa: nayeq' naa'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - riyeq' naa' [ ɾijeq’ naːʔ ] "lo pisa"

Isoglosa: riyeq' naa'


213- Lo chupa ("El niño chupa un limón"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rutz'uu' [ ɾut͡s’uːʔ ] "lo chupa"

Isoglosa: ritz'uu'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - su k'ojool na rutz'u'um janaj almuunix [ su k’ojoːɬ na ɾut͡s’uʔum χanaχ ʔalmuːniʃ ] "el niño chupa un limón"

Isoglosa: na ritz'u'um

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - naak atz'u'um [ naːkʰ ʔat͡s’uʔum ] "lo estás chupando"

Isoglosa: naak atz'u'um

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ritz'uu' [ ɾit͡s’uːʔ ] "lo chupa"

Isoglosa: ritz'uu'


214- Un pedazo ("Regáleme un pedazo de lazo", "Pásame un pedazo de tortilla"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - sa chii' [ sa t͡ʃiːʔ ] "un pedazo"

Isoglosa: sa chii', janaj teq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - na ritz'u'um si chii' [ na ɾit͡s’uʔum si t͡ʃiːʔ ] "chupa un pedazo"

Isoglosa: sa chii'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa chii' [ sa t͡ʃiːʔ ] "un pedazo"

Isoglosa: sa chii'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - si chii' [ si t͡ʃiːʔ ] "un pedazo"

Isoglosa: si chii'


215- Viga ("Se cayó la viga", "Mi casa tiene varias vigas"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - teem [ teːm ] "viga"

Isoglosa: teem

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - teem [ teːm ] "viga"

Isoglosa: teem

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - teem [ teːma ] "viga"

Isoglosa: teem

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - riq'eel [ ɾiq’eːɬ ] "viga"

Isoglosa: riq'eel


216- Comilón ("El niño es comilón"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - suq nwa'a [ suqʰ ŋwaʔa ] "comilón"

Isoglosa: suq nwa'a

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - suq nwa'a [ suqʰ ŋwaʔa ] "comilón"

Isoglosa: xik'ina' nwa'a

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - laa' soq nwa'a [ laːʔ soqʰ nwaʔa ] "es comilón "

Isoglosa: soq nwa'a

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - li'maas laa' suq nwa'a [ liʔmaːs laːʔ suqʰ nwaʔa ] "el señor es comilón"

Isoglosa: suq nwa'a


217- Difícil ("La rama está difícil de quebrar", "El trabajo está difícil"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kow [ koʍ ] "duro"

Isoglosa: kow

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'ab' chee' algo kow wila [ q’am̰ t͡ʃeːʔ koʍ wila ] "la rama está difícil de quebrar"

Isoglosa: kow

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la kamanik masiado kow [ la kamanikʲ koʍ ] "es trabajo es difícil"

Isoglosa: kow

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la q'ab' chee' laa' ko kaw wila [ la q’am̰ t͡ʃeːʔ laːʔ ko kaʍ wila ] "la rama está difícil de quebrar"

Isoglosa: kaw


218- Estrecho, ajustado ("El camino está estrecho", "La camisa me queda apretada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - laatz' [ laːt͡s’ ] "estrecho"

Isoglosa: laatz'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nikimixa'n laatz' rub'an wahchin [ nikimiʃaʔn laːt͡s’ ɾuw’aŋ waht͡ʃin ] "la camisa me queda apretada"

Isoglosa: laatz'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - laatz' [ laːt͡s’ ] "estrecho "

Isoglosa: laatz'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - laatz' wach [ laːt͡s’ wat͡ʃ ] "estrecho"

Isoglosa: laatz' wach


219- Arrugado ("La camisa está arrugada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - yuuch' [ juːt͡ʃ’ ] "arrugado"

Isoglosa: yuuch', yuch'ik

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - yuch'uuch' wach [ jut͡ʃ’uːt͡ʃ’ wat͡ʃ ] "arrugado"

Isoglosa: yuch'uuch'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - yuch'uuch' wach [ jut͡ʃ’uːt͡ʃ’ wat͡ʃ ] "arrugado "

Isoglosa: yuch'uuch' wach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - yutz'enaq [ jut͡s’enaqʰ ] "arrugado"

Isoglosa: yutz'enaq


220- Orgulloso ("Él es orgulloso"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tz'oo' rik'ar riib' [ t͡s’oːʔ ɾikʲaɾ ɾiːm̰ ] "orgulloso"

Isoglosa: nim winaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nim winaq rik'ar riib' [ niŋ winaqʰ ɾik’aɾ ɾiːm̰ ] "orgulloso"

Isoglosa: nim winaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tz'oo' nawik'ar awiib' [ t͡s’oːʔ nawik’aɾ ʔawiːm̰ ] "orgulloso"

Isoglosa: tz'oo' nawik'ar awiib'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nem winaq [ nem winaqʰ ] "orgulloso"

Isoglosa: nem winaq


221- Neblina ("Bajó mucha neblina"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - suutz' [ suːt͡s’ ] "neblina"

Isoglosa: suutz'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tareeya suutz' [ taɾeːja suːt͡s’ ] "mucha neblina"

Isoglosa: suutz'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - suutz' [ suːt͡s’ ] "nube, neblina"

Isoglosa: suutz'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - suutz' [ suːt͡s’ ] "neblina"

Isoglosa: suutz'


222- Bofetear ("Al muchacho le dieron una bofetada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xkitz'ajaa [ ʃkʲit͡s’aχaː ] "lo bofetearon"

Isoglosa: xkitz'ajaa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - la ma' ak'on kitz'ajaa rika'al [ la maʔ ʔak’on kʲit͡s’aχaː ɾikaʔaɬ ] "al muchacho le dieron una bofetada"

Isoglosa: kitz'ajaa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la k'ojool kitz'ajaa rika'al [ la k’oχoːɬ kʲit͡s’aχaː ɾikaʔaɬ ] "el muchacho lo abofetearon"

Isoglosa: kitz'ajaa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la k'ojool kitz'ajaa pan ju' [ la k’oχoːɬ kʲit͡s’aχaː pan juʔ ] "al muchacho le dieron una bofetada"

Isoglosa: kitz'ajaa pan ju'


223- Ronrón ("Yo jugué con ronrones"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - sikitaan [ sikʲitaːn ] "ronrón"

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sikitaan [ sikʲitaːn ] "ronrón"

Isoglosa: sikitaan

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sikitaan [ sikʲitaːn ] "ronrón "

Isoglosa: sikitaan

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - sikitaan [ sikʲitaːn ] "ronrón"

Isoglosa: sikitaan


224- Aparecer ("Apareció un arcoíris"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xk'utuna cha junaj kaqchikoj [ ʃk’utuna t͡ʃa χunaχ kaqʰt͡ʃikoχ ] "apareció un arcoíris"

Isoglosa: xk'utuna

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'utuna cha janaj kaqchikoj [ k’utuna t͡ʃa χanaχ kʲaqʰt͡ʃikoχ ] "apareció un arcoíris"

Isoglosa: k'utuna

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xoo k'utana cha kaqchikoj [ xoː k’utana t͡ʃa kʲaqʰt͡ʃikoχ ] "apareció un arcoíris"

Isoglosa: xoo k'utana cha

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xil cha janaj kaqchikoj [ ʃil t͡ʃa χanaχ kaqʰt͡ʃikoχ ] "apareció un arcoíris"

Isoglosa: xil cha


225- Tapar/cubrir ("Tapé mi comida"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xnitz'apaa naa' nik'uxb'aal [ ʃnit͡s’apaː naːʔ nik’uʃw’aːɬ ] "tapé mi comida"

Isoglosa: xnitz'apaa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nitz'apaa naa' nik'uxb'aal [ nit͡s’apaː naːʔ nik’uʃw’aːɬ ] "tapé mi comida"

Isoglosa: nitz'apaa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nitz'apaa naa' nik'uxb'aal [ nit͡s’apaː naːʔ nik’uʃw’aːɬ ] "tapé mi comida"

Isoglosa: nitz'apaa naa'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nitz'apaa naa' nik'uxb'aal [ nit͡s’apaː naːʔ nik’uʃw’aːɬ ] "tapo mi comida"

Isoglosa: nitz'apaa


226- Pálido ("La ropa se ve pálida"):

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - saqperik ruka'al [ saqʰpeɾikʲ ɾukaʔaɬ ] "pálido"

Isoglosa: saqperik, saqmejik

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - saq nka'ya [ saqʰ nkaʔja ] "pálido"

Isoglosa: saq nka'ya

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - saqmajek [ saqʰmaχekʰ ] "pálido"

Isoglosa: saqmajek


227- Tonto:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - lenlen [ lenlen ] "tonto"

Isoglosa: lenlen

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - lanlan [ laŋlan ] "tonto"

Isoglosa: lanlan

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - pitun [ pitun ] "tonto"

Isoglosa: pitun

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - lanlan [ lanlan ] "tonto"

Isoglosa: lanlan


228- Sabiduría/consejo ("El abuelo es sabio", "El abuelo da consejos"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - no'ooj [ noʔoːχ ] "sabiduría, consejo"

Isoglosa: no'ooj

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nimama' wila rino'ooj [ nimamaʔ wila ɾinoʔoːχ ] "el abuelo es sabio"

Isoglosa: no'ooj

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ano'ooj [ ʔanoʔoːχ ] "sabiduría "

Isoglosa: no'ooj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - no'ooj [ noʔoːχ ] "sabiduría, consejo"

Isoglosa: no'ooj


229- Bonito:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tz'oo' [ t͡s’oːʔ ] "bonito"

Isoglosa: tz'oo', kiro' ka

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - yah tz'oo' [ jah t͡s’oːʔ ] "hermoso, bonito"

Isoglosa: tz'oo'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - yah tz'oo' [ jah t͡s’oːʔ ] "hermoso, bonito "

Isoglosa: yah tz'oo'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kiro' ka, yah tz'oo' [ kiɾoʔ ka, jah t͡s’oːʔ ] "bonito, hermoso"

Isoglosa: kiro' ka, yah tz'oo'


230- Obeso, gordo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ch'aak wach [ t͡ʃ’aːkʰ wat͡ʃ ] "obeso, gordo"

Isoglosa: ch'aak wach

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ch'aak wach [ t͡ʃ’aːkʰ wat͡ʃ ] "obeso, gordo"

Isoglosa: ch'aak wach

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ch'aak wach [ t͡ʃ’aːkʰ wat͡ʃ ] "gordo "

Isoglosa: ch'aak wach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ch'aak wach [ t͡ʃ’aːkʰ wat͡ʃ ] "gordo, obeso"

Isoglosa: ch'aak wach


231- ¿Cuánto? ("¿Cuánto cuesta la piña?"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ¿jumpa'? [ χumpaʔ ] "¿cuánto?"

Isoglosa: ¿jorompa'?

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ¿jorompa'? [ χoɾompaʔ ] "¿cuánto?"

Isoglosa: ¿jorompa'?

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ¿jorumpa' taqee'? [ χoɾumpaʔ taqeːʔ ] "¿cuántos son?"

Isoglosa: ¿jorumpa'?

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ¿jorumpa'? [ χoɾumpaʔ ] "¿cuánto?"

Isoglosa: ¿jorumpa'?


232- Mi amigo ("El perro es mi amigo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - wich'ajal [ wit͡ʃ’aχaɬ ] "mi amigo"

Isoglosa: niwich'ajal

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - niwuch'ejal [ niwʊt͡ʃ’eχaɬ ] "mi amigo"

Isoglosa: niwach'ajal

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - wuch'ejal [ wut͡ʃ’eχaɬ ] "mi amigo"

Isoglosa: wuch'ejal

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - niwich'ajal [ niwit͡ʃ’aχaɬ ] "mi amigo"

Isoglosa: niwich'ajal


233- Debajo de ("El gato está debajo de la mesa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chi'sil [ t͡ʃiʔsiɬ ] "de bajo de"

Isoglosa: chi'sil

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nimiis wura aka chu'sil panaa' qahwa'a [ nimiːs wuɾa ʔaka t͡ʃuʔsiɬ panaːʔ qahwaʔa ] "el gato está debajo de la mesa"

Isoglosa: chi'sil

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la ma' miis wila' ka su'sil la meesa [ la maʔ miːs wilaʔ ka suʔsiɬ la meːsa ] "el gato está debajo de la mesa"

Isoglosa: su'il

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la miis wila chu'sil meexa [ la miːs wila t͡ʃuʔsiɬ meːʃa ] "el gato está de bajo de la mesa"

Isoglosa: chu'sil


234- Sin permiso/en secreto ("Se fue a pasear en secreto", "Las señoritas hablaron en secreto"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - alq'aal [ ʔaɬq’aːɬ ] "en secreto"

Isoglosa: alq'aal, alq'aliil

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xiq'arwa qa alq'aliil [ ʃiq’aɾwa qa ʔaɬq’aliːɬ ] "hablaron en secreto"

Isoglosa: alq'aliil

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xiq'arwa alk'aliil [ ʃiq’aɾwa ʔaɬk’aliːɬ ] "hablaron en secreto"

Isoglosa: alk'aliil

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la q'ah'aq taqee' xiq'arwa alq'aal [ la q’ahʔaqʰ taqeːʔ ʃiq’aɾwa ʔaɬq’aːɬ ] "las señoritas hablaron en secreto"

Isoglosa: alq'aal


235- ¿Por qué? ("¿Por qué trabajas de noche?"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ¿qa'sa kamaj? [ qaʔsa kamaχ ] "¿por qué?"

Isoglosa: ¿qa'sa kamaj?

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ¿qa'sa kamaj nakikamana chaq'ab'? [ qaʔsa kamaχ nakʲikamana t͡ʃaq’am̰ ] "¿por qué están trabajando de noche?"

Isoglosa: ¿qa'sa kamaj?, ¿majwii' pa' na?

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ¿qa'sa kamaj wii'? [ qaʔsa kamaχ wiːʔ ] "¿por qué?"

Isoglosa: ¿qa'sa kamaj?

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ¿qa'sa kamaj wii'? [ qaʔsa kamaχ wiːʔ ] "¿por qué?"

Isoglosa: ¿qa'sa kamaj wii'?


236- Yagual ("La señora usa su yagual para su carga"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - pekech' [ peket͡ʃ’ ] "yagual"

Isoglosa: pekech'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - pake'ch [ pakeʔt͡ʃ ] "yagual"

Isoglosa: pekech'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la ripake'ch [ la ɾipakeʔt͡ʃ ] "su yagual"

Isoglosa: pake'ch

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - pake'ch [ pakeʔt͡ʃ ] "yagual"

Isoglosa: pak'ech


237- Invierno:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - q'alajab' [ q’alaχam̰ ] "invierno"

Isoglosa: q'alajab'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'alajab' [ q’alaχam̰ ] "invierno"

Isoglosa: q'alajab'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - q'alajab' [ q’alaχam̰ ] "invierno "

Isoglosa: q'alajab'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - q'alajab' [ q’alaχam̰ ] "invierno"

Isoglosa: q'alajab'


238- Encima de ("El gato duerme encima de la silla"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - panaa' [ panaːʔ ] "encima de"

Isoglosa: panaa'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - qamiis na riwura panaa' b'ach [ qamiːs na ɾiwuɾa panaːʔ w’at͡ʃ ] "nuestro gato duerme encima de la silla"

Isoglosa: panaa'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la miis nwura panaa' b'ach [ la miːs nwuɾa panaːʔ w’at͡ʃ ] "el gato duerme encima de la silla "

Isoglosa: panaa'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la miis na riwura pa naa' xiila [ la miːs na ɾiwuɾa pa naːʔ ʃiːla ] "el gato duerme encima de la silla"

Isoglosa: pa naa'


239- Machucado ("Me vendieron tomate machucado"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - puch'unaq [ put͡ʃ’unaqx ] "machucado"

Isoglosa: puch'unaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kik'ayaj cha pix puch'unaq wahchin [ kʲik’ajaχ t͡ʃa piʃ put͡ʃ’unaqʰ waht͡ʃin ] "me vendieron tomate machucado"

Isoglosa: puch'unaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kik'ayaj paam pix jan [ kʲik’ajaχ paːm piʃ χan ] "me vendieron tomate machucado"

Isoglosa: paam pix

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kik'ayaj cha pix wuchin puch'unaq [ kʲik’ajaχ t͡ʃa piʃ wuht͡ʃin put͡ʃ’unaqʰ ] "me vendieron tomate machucado"

Isoglosa: puch'unaq


240- Sapo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - puutzin [ puːt͡sin ] "sapo"

Isoglosa: puutzin

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - puutzin [ puːt͡sin ] "sapo"

Isoglosa: puutzin

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - puutzen [ puːt͡sen ] "sapo "

Isoglosa: puutzen

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - puutzin [ puːt͡sin ] "sapo"

Isoglosa: puutzin


241- Paloma silvestre:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xpumuuy [ ʃpumuːj̥ ] "paloma silvestre"

Isoglosa: ixpumuuy

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ixpimuuy [ ʔiʃpimuːj̥ ] "paloma silvestre"

Isoglosa: ixpimuuy

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - wach'iyook, ixpumuuy [ wat͡ʃ’ijoːkʰ, ʔiʃpumuːj̥ ] "paloma silvestre "

Isoglosa: wach'iyook, ixpumuuy

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ixpimuuy [ ʔiʃpimuːj̥ ] "paloma silvestre"

Isoglosa: ixpimuuy


242- Torcido ("El camino está torcido"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - leech' [ leːt͡ʃ’ ] "torcido"

Isoglosa: leech', man jarik ta

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - lokotaan riij [ lokotaːn ɾiːχ ] "torcido"

Isoglosa: lokotaan riij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - leech' [ leːt͡ʃ’ ] "torcido"

Isoglosa: leech'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - lokotaan, kotoka riij, leech' [ lokotaːn, kotokʲa ɾiːχ, leːt͡ʃ’ ] "torcido"

Isoglosa: lokotaan


243- Saltamontes, grillo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xi'l [ ʃiʔɬ ] "saltamontes"

Isoglosa: xi'l

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xi'l [ ʃiʔɬ ] "saltamontes"

Isoglosa: xi'l

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xi'l [ ʃiʔɬ ] "saltamontes "

Isoglosa: xi'l

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xi'l [ ʃiʔɬ ] "saltamontes, grillo"

Isoglosa: xi'l


244- Grieta en el talón ("Tengo grietas en los talones"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - pak' [ pak’ ] "grieta en el cuerpo"

Isoglosa: pak', pak

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - pa'k reh atix [ paʔkʰ ɾeh ʔatiʃ ] "grieta en tu talón"

Isoglosa: pa'k, pak'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - pak' [ pak’ ] "grieta en el talón "

Isoglosa: pak'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - pa'k [ paʔkʰ ] "grieta en los talones"

Isoglosa: pa'k


245- Escritura ("El niño ya escribe"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tz'ihb'anik [ t͡s’ihw’anikʲ ] "escritura"

Isoglosa: tz'ihb'anik

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - su k'ojool ntihka cha ntz'ihb'ana [ su k’oχoːɬ tihkʲa t͡ʃa nt͡s’ihw’ana ] "el niño ya sabe escribir"

Isoglosa: ntz'ihb'ana

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa k'ojool ntz'ihb'ana cha [ sa k’oχoːɬ nt͡s’ihw’ana t͡ʃa ] "el niño ya sabe escribir"

Isoglosa: ntz'ihb'ana

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la sa k'ojool ntihka cha ntz'ihb'ana [ la sa k’oχoːɬ ntihka t͡ʃa nt͡s’ihw’ana ] "el niño ya sabe escribir"

Isoglosa: ntz'ihb'ana


246- No hay ("No hay dinero"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ntah [ ntah ] "no hay"

Isoglosa: ntah

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tah meeya [ tah meːja ] "no hay dinero"

Isoglosa: ntah

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ntah [ ntah ] "no hay "

Isoglosa: ntah

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ntah [ ŋtah ] "no hay"

Isoglosa: ntah


247- Luciérnaga:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - q'aq'awich [ q’aq’awit͡ʃ ] "luciérnaga "

Isoglosa: q'aq'awich

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'aq'awich [ q’aq’awit͡ʃ ] "luciérnaga"

Isoglosa: q'aq'awich

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - q'aq'awich, kotaq ch'imiil [ q’aq’awit͡ʃ, kotaqʰ t͡ʃ’imiːɬ ] "luciérnaga"

Isoglosa: q'aq'awich, kotaq ch'imiil

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ch'imiil [ t͡ʃ’imiːɬ ] "luciérnaga"

Isoglosa: ch'imiil


248- No:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - nek' [ nekʲ’ ] "no "

Isoglosa: manek'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nek' [ nekʲ’ ] "no "

Isoglosa: nek'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nek' [ nekʲ’ ] "no"

Isoglosa: nek'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nek' [ nekʲ’ ] "no "

Isoglosa: nek'


249- Manteca/aceite ("Usé manteca para los tamales"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - manteeka' [ manteːkaʔ ] "manteca"

Isoglosa: manteeka'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - manteeka' [ manteːkaʔ ] "manteca"

Isoglosa: manteeka'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - manteeka' [ manteːkaʔ ] "manteca "

Isoglosa: manteeka'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - manteeka' [ manteːkaʔ ] "manteca"

Isoglosa: manteeka'


250- Nada ("No hay nada"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tah [ tah ] "nada"

Isoglosa: ntah qa'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ntah cha [ ntah t͡ʃa ] "nada"

Isoglosa: ntah cha

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tah qa' [ tah qaʔ ] "nada"

Isoglosa: tah qa'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ntah qa' [ ŋtah qaʔ ] "nada"

Isoglosa: ntah qa'


251- Cuervo:

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tz'ok [ t͡s’okʰ ] "cuervo"

Isoglosa: tz'ok

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nimaq tz'ok [ nimaqʰ t͡s’okʰ ] "cuervo "

Isoglosa: nimaq tz'ok


252- Zanate:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tz'ok [ t͡s’okʰ ] "zanate"

Isoglosa: tz'ok

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ate't tz'ok [ ʔateʔt t͡s’okʰ ] "zanate"

Isoglosa: tz'ok

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tz'ok [ t͡s’okʰ ] "zanate"

Isoglosa: tz'ok

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - tz'ok [ t͡s’okʰ ] "zanate"

Isoglosa: tz'ok


253- Nacedero de agua:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - naq'ach ja' [ naq’at͡ʃ χaʔ ] "nacedero de agua"

Isoglosa: naq'ach ja'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - naq'ach ja' [ naq’at͡ʃ χaʔ ] "nacedero de agua"

Isoglosa: naq'ach ja'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - naq'ach ja' [ naq’at͡ʃ χaʔ ] "nacedero de agua"

Isoglosa: naq'ach ja'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - naq'ach ja' [ naq’at͡ʃ χaʔ ] "nacedero de agua"

Isoglosa: naq'ach ja'


254- Gris ("El pollo es de color gris"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chaaj [ t͡ʃaːχ ] "gris"

Isoglosa: chaaj riij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ak'ach puus riij [ ʔak’at͡ʃ puːs ɾiːχ ] "el pollo es de color gris"

Isoglosa: chaaj, puus riij

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chaaj [ t͡ʃaːχ ] "gris "

Isoglosa: chaaj

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - puus riij [ puːs ɾiːχ ] "gris"

Isoglosa: puus riij


255- Marimba:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tz'alab' [ t͡s’alam̰ ] "marimba"

Isoglosa: tz'alab'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - tz'alab' [ t͡s’alam̰ ] "marimba"

Isoglosa: tz'alab'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tz'alab' [ t͡s’alam̰ ] "marimba "

Isoglosa: tz'alab'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - tz'alab' [ t͡s’alam̰ ] "marimba"

Isoglosa: tz'alab'


256- Despacio:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - q'uun [ q’uːn ] "despacio"

Isoglosa: q'uun

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'uun [ q’uːn ] "despacio"

Isoglosa: q'uun

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - q'uun [ q’uːn ] "despacio "

Isoglosa: q'uun

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - q'uun [ q’uːn ] "despacio"

Isoglosa: q'uun


257- Nieto:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - maam [ maːm ] "nieto"

Isoglosa: maam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nimaam [ nimaːm ] "mi nieto"

Isoglosa: maam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - amaam [ ʔamaːm ] "tu nieto "

Isoglosa: maam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nimaam [ nimaːm ] "nieto"

Isoglosa: maam


258- Lunar:


259- Pequeño:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - rich'eet [ ɾit͡ʃ’eːtʰ ] "pequeño"

Isoglosa: rich'eet

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - rich'eet [ ɾit͡ʃ’eːtʰ ] "pequeño"

Isoglosa: sipi'y

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sa rich'eet [ sa ɾit͡ʃ’eːtʰ ] "pequeño "

Isoglosa: sa rich'eet

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - rich'eet [ ɾit͡ʃ’eːtʰ ] "pequeño"

Isoglosa: rich'eet


260- Su espuma ("Hay espuma en el agua"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ruwooq ja' [ ɾuwoːqʰ χaʔ ] "espuma"

Isoglosa: riwooq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - wila riwooq ja' [ wilɛ ɾiwoqʰ χaʔ ] "hay espuma en el agua"

Isoglosa: riwooq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - riwosoos [ ɾiwosoːs ] "su espuma "

Isoglosa: riwosoos

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - riwooq [ ɾiwoːqʰ ] "su espuma"

Isoglosa: riwooq


261- Este ("Este perro", "Esta mesa", "Esta Silla"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - loo' [ loːʔ ] "este, esto"

Isoglosa: loo'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - loo' nitz'ii' [ loːʔ nit͡s’iːʔ ] "este es mi perro"

Isoglosa: loo'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - loo' [ loːʔ ] "este "

Isoglosa: loo'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la mesa loo' [ la mesa loːʔ ] "esta mesa"

Isoglosa: loo'


262- Su frente ("El bebé se golpeó la frente"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - yajaal wach [ jaχaːɬ wat͡ʃ ] "frente"

Isoglosa: yajaal wach

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - yajaal awach [ jaχaːɬ ʔawat͡ʃ ] "tu frente"

Isoglosa: yajaal wach

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - yejaal awach [ jeχaːɬ ʔawat͡ʃ ] "tu frente"

Isoglosa: yejaal awach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - yajaal awach [ jaχaːɬ ʔawat͡ʃ ] "tu frente"

Isoglosa: yajaal awach


263- Rana:

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - taqab' [ taqam̰ ] "rana"

Isoglosa: taqab'


264- Torcido:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - leech' [ leːt͡ʃ’ ] "torcido"

Isoglosa: leech', lokotaan riij

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - lokotaan [ lokotaːn ] "torcido"

Isoglosa: lokotaan

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chi leech' [ t͡ʃi leːt͡ʃ’ ] "torcido"

Isoglosa: chi leech'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - lokotaan [ lokotaːn ] "torcido"

Isoglosa: lokotaan


265- Moco ("El niño está sacando moco"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ju'is [ χuʔis ] "moco"

Isoglosa: ju'is

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - riis aju' [ ɾiːs ʔaχʊʔ ] "tu moco"

Isoglosa: riis aju', jo'es

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - aju' [ ʔaχuʔ ] "moco"

Isoglosa: aju'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ju'is [ χuʔis ] "moco"

Isoglosa: ju'is


266- Ingrediente ("Traje los ingredientes para los tamales"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - riq'omil [ ɾiq’omiɬ ] "ingredientes"

Isoglosa: riq'omil

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nik'an cha riq'omil nipooch [ nik’an t͡ʃa ɾiq’omiɬ nipoːt͡ʃ ] "traje los ingredientes para mis tamales"

Isoglosa: riq'omil

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - riq'omil [ ɾiq’omiɬ ] "ingrediente "

Isoglosa: riq'omil

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - riq'omil [ ɾiq’omiɬ ] "ingredientes"

Isoglosa: riq'omil


267- Piedra pómez ("Limpié el metal con una piedra pómez"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - saraqmoq' [ saɾaqʰmoq’ ] "piedra pómez"

Isoglosa: saraqmoq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ab'aj soroqmoq [ ʔaw’aχ soɾoqʰmoqʰ ] "piedra pómez"

Isoglosa: saraqmoq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - soroqmoq [ soɾoqʰmoqʰ ] "piedra pómez"

Isoglosa: soroqmoq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - soroqmoq [ soɾoqʰmoqʰ ] "piedra pómez"

Isoglosa: soroqmoq


268- Mandíbula/quijada ("Me duele la mandíbula"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kahkat [ kahkatʰ ] "mandíbula, quijada"

Isoglosa: kahkat

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - akahkat [ ʔakahkatʰ ] "tu mandíbula, tu quijada"

Isoglosa: kahkat

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - akahkat [ ʔakahkatʰ ] "tu mandíbula"

Isoglosa: akahkat

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - rikahkat [ ɾikahkatʰ ] "su mandíbula"

Isoglosa: rikahkat


269- Mariposa:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - p'aramp'am [ p’aɾamp’am ] "mariposa"

Isoglosa: p'aramp'an

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - p'aramp'an [ p’aɾamp’an ] "mariposa"

Isoglosa: p'aramp'an

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kataq rupunik [ kataqʰ ɾupunikʲ ] "mariposa "

Isoglosa: kataq rupunik


270- Flauta:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xuul [ ʃuːɬ ] "flauta"

Isoglosa: xuul

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xuul [ ʃuːɬ ] "flauta"

Isoglosa: xuul

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xuul [ ʃuːɬ ] "flauta"

Isoglosa: xuul

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xuul [ ʃuːɬ ] "flauta"

Isoglosa: xuul


271- Tortilla de maíz negro:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - raxwaach [ ɾaʃwaːt͡ʃ ] "tortilla de maíz negro"

Isoglosa: wa'ek raxwaach

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - niloq' rexwaach [ niloq’ ɾeʃwaːt͡ʃ ] "compré maíz negro"

Isoglosa: rexwaach

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la wa'ek rexwaach [ la waʔekʲ ɾeʃwaːt͡ʃ ] "tortilla de maíz negro "

Isoglosa: wa'ek rexwaach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - wa'ak rexwaach [ waʔakʲ ɾeʃwaːt͡ʃ ] "tortilla de maíz negro"

Isoglosa: wa'ak rexwaach


272- Fruta:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - munil [ muniɬ ] "fruta"

Isoglosa: munil

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - munel [ munɛɬ ] "fruta"

Isoglosa: munil

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - munil [ muniɬ ] "fruta"

Isoglosa: munil

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - munil [ muniɬ ] "fruta"

Isoglosa: munil


273- Lapicero/lápiz ("El niño escribe con lápiz"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - tz'ihb'al [ t͡s’ihw’aɬ ] "lapicero, lápiz"

Isoglosa: tz'ihb'al

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - su k'ojool ntz'ib'ana ruu' tz'ihb'al [ su k’oχoːɬ nt͡s’ihw’ana ɾuːʔ t͡s’ihw’aɬ ] "el niño escribe con lápiz"

Isoglosa: tz'ihb'al

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tz'ihb'al [ t͡s’ihw’aɬ ] "lapicero, lápiz "

Isoglosa: tz'ihb'al


274- Hoy:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ro'na [ ɾoʔna ] "hoy"

Isoglosa: ro'na

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ro'na [ ɾoʔna ] "hoy"

Isoglosa: ro'na

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ro'na [ ɾoʔna ] "hoy "

Isoglosa: ro'na

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ro'na [ ɾoʔna ] "hoy"

Isoglosa: ro'na


275- Temprano:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - jonera [ χoneɾa ] "temprano"

Isoglosa: jonera

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - jonera [ χoneɾa ] "temprano"

Isoglosa: jonera

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - jonri tii [ jonɾi tiː ] "temprano "

Isoglosa: jonri tii

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - jonera [ joneɾa ] "temprano"

Isoglosa: jonera


276- Lugar ("El joven se cambió de lugar"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - wi'b'al [ wiʔw’aɬ ] "lugar"

Isoglosa: wi'b'al

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ma' ak'on xib'an cambiar riwi'b'al [ maʔ ʔak’on ʃiw’an kambjaɾ ɾiwiʔw’aɬ ] "el joven se cambió de lugar"

Isoglosa: wi'b'al

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - wi'b'al [ wiʔw’aɬ ] "lugar "

Isoglosa: wi'b'al

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - la k'ojool xijalk'uu riwi'b'al [ la k’oχoːɬ ʃiχalk’uːʔ ɾiwiʔw’aɬ ] "el joven se cambió de lugar"

Isoglosa: riwi'b'al


277- Cántaro/vasija:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xun [ ʃun ] "olla"

Isoglosa: xun

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xun [ ʃun ] "cántaro, vasija"

Isoglosa: xun

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - la xun [ la ʃun ] "cántaro, vasija "

Isoglosa: la xun

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xun [ ʃun ] "cántaro, vasija"

Isoglosa: xun


278- Abuelo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - mama' [ mamaʔ ] "abuelo"

Isoglosa: ma', mama'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nimama' [ nimamaʔ ] "mi abuelo"

Isoglosa: ma', mama'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - mama' [ mamaʔ ] "abuelo "

Isoglosa: mama'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nimama' [ nimamaʔ ] "mi abuelo"

Isoglosa: mama'


279- Adornar ("Adorné mi casa"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xnitiq'aa nipaat [ ʃnitiq’aː nipaːtʰ ] "adorné mi casa"

Isoglosa: xnitaq'aa

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - nitaq'aa nipaat [ nitaq’aː nipaːtʰ ] "adorné mi casa"

Isoglosa: xnitaq'aa

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - nitaq'aa nipaat [ nitaq’aː nipaːtʰ ] "adorné mi casa"

Isoglosa: nitaq'aa

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - nitaq'aa nipaat [ nitaq’aː nipaːtʰ ] "adorné mi casa"

Isoglosa: nitaq'aa


280- Allá ("Allá está el pueblo"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ayo' [ ʔajoʔ ] "allá"

Isoglosa: ko ayo'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ayo' [ ʔajoʔ ] "allá"

Isoglosa: ayo'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ayo' [ ʔajoʔ ] "allá"

Isoglosa: ayo'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ayo' [ ʔajoʔ ] "allá"

Isoglosa: ayo'


281- Aquí ("Aquí hace frío"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - laloo' [ laloːʔ ] "aquí"

Isoglosa: laloo'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - laloo' [ laloːʔ ] "aquí"

Isoglosa: laloo'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - laloo' [ laloːʔ ] "aquí "

Isoglosa: laloo'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - laloo', yahwur [ laloːʔ, jahwuɾ ] "aquí"

Isoglosa: laloo', yahwur


282- Avispa ("Hay muchas avispas"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - sito'l [ sitoʔɬ ] "avispa"

Isoglosa: sito'l

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sito'l [ sitoʔɬ ] "avispa"

Isoglosa: sito'l

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - sito'l [ sitoʔɬ ] "avispa "

Isoglosa: sito'l

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - sita'l [ sitaʔɬ ] "avispa"

Isoglosa: sita'l


283- Atrevido ("El muchacho es atrevido"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - xa'toob' [ ʃaʔtoːm̰ ] "atrevido"

Isoglosa: xa'toob'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - xa'toon ar [ ʃaʔtoːn ʔaɾ̥ ] "atrevido"

Isoglosa: xa'toon

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - xa'toon [ ʃaʔtoːn ] "atrevido "

Isoglosa: xa'toon

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - xa'toon [ ʃaʔtoːn ] "atrevido"

Isoglosa: xa'toon


284- Diente:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - b'aaq [ w’aːqx ] "diente"

Isoglosa: b'aaq

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ab'aaq [ ʔaw’aːqʰ ] "tu diente"

Isoglosa: b'aaq

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ab'aaq [ ʔaw’aːqʰ ] "tu diente"

Isoglosa: ab'aaq

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - b'aaq [ w’aːqʰ ] "diente"

Isoglosa: b'aaq


285- Calambre:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kaqluuch' [ kaqʰluːt͡ʃ’ ] "calambre"

Isoglosa: kaqluuch'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kaqluuch' [ kʲaqʰluːt͡ʃ’ ] "calambre"

Isoglosa: kaqluuch'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kaqluuch' [ kʲaqʰluːt͡ʃ’ ] "calambre "

Isoglosa: kaqluuch'


286- Calvo/pelón:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ch'alan [ t͡ʃ’alan ] "calvo, pelón"

Isoglosa: ch'alan

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ch'alan cha rijaloom [ t͡ʃ’alan t͡ʃa ɾʏχaloːm ] "calvo, pelón"

Isoglosa: ch'alan

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ch'alan [ t͡ʃ’alan ] "calvo, pelón "

Isoglosa: ch'alan

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ch'alan [ t͡ʃ’alan ] "calvo, pelón"

Isoglosa: ch'alan


287- Chicle:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - kaach' [ kaːt͡ʃ’ ] "chicle"

Isoglosa: kaach'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - kaach' [ kaːt͡ʃ’ ] "chicle"

Isoglosa: kaach'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - kaach' [ kaːt͡ʃ’ ] "chicle"

Isoglosa: kaach'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - kaach' [ kaːt͡ʃ’ ] "chicle"

Isoglosa: kaach'


288- Concha:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - pomach [ pomat͡ʃ ] "concha"

Isoglosa: pomach

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - pomach [ pomat͡ʃ ] "concha"

Isoglosa: pomach

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - pomach [ pomat͡ʃ ] "concha"

Isoglosa: pomach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - pomach [ pomat͡ʃ ] "concha"

Isoglosa: pomach


289- Cosquillas:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - sanaan [ sanaːn ] "cosquillas"

Isoglosa: sanaan

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - sanaan [ sanaːn ] "cosquillas"

Isoglosa: sanaan

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - asanaan [ ʔasanaːn ] "cosquillas"

Isoglosa: sanaan

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - sanaan [ sanaːn ] "cosquillas"

Isoglosa: sanaan


290- ¿Cuándo? ("¿Cuándo vienes?"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - ¿nik'pa'? [ nikʲ’paʔ ] "¿cuándo?"

Isoglosa: ¿nik'pa'?

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - ¿nik'pa' nachila? [ nik’paʔ nat͡ʃila ] "¿cuándo vienes?"

Isoglosa: ¿nik'pa'?

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ¿nikpa'? [ nikpaʔ ] "¿cuándo?"

Isoglosa: ¿nikpa'?

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - ¿nek'pa'? [ nekʲ’paʔ ] "¿cuándo?"

Isoglosa: ¿nek'pa'?


291- Ampolla:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - q'an ja' [ q’an χaʔ ] "ampolla"

Isoglosa: q'an ja'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'an ja' [ q’aŋ χaʔ ] "ampolla"

Isoglosa: q'an ja'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - q'an ja' [ q’aŋ χaʔ ] "ampolla"

Isoglosa: q'an ja'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - q'an ja' [ q’an χaʔ ] "ampolla"

Isoglosa: q'an ja'


292- Dinero:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - meeya [ meːja ] "dinero"

Isoglosa: meeya

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - meeya [ meːja ] "dinero"

Isoglosa: meeya

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ameeya [ ʔameːja ] "tu dinero"

Isoglosa: meeya

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - meeya [ meːja ] "dinero"

Isoglosa: meeya


293- Canasto:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chakach [ t͡ʃakat͡ʃ ] "canasto"

Isoglosa: chakach

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - chakach [ t͡ʃakat͡ʃ ] "canasto"

Isoglosa: chakach

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chakach [ t͡ʃakat͡ʃ ] "canasto"

Isoglosa: chakach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - chakach [ t͡ʃakat͡ʃ ] "canasto"

Isoglosa: chakach


294- Árbol de pito ("Corté un árbol de pito"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chee' reh p'ip'ii' [ t͡ʃeːʔ reh p’ip’iːʔ ] "árbol de pito"

Isoglosa: tz'inte', chee' p'ip'ii'

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - chee' p'ip'ii' [ t͡ʃeːʔ p’ip’iːʔ ] "árbol de pito"

Isoglosa: chee' tz'inte'/p'ip'ii'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - tz'inte' [ t͡s’inteʔ ] "árbol de pito "

Isoglosa: tz'inte'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - chee' xuul, chee' tz'inte' [ t͡ʃeːʔ ʃuːɬ, t͡ʃeːʔ t͡s’inteʔ ] "árbol de pito"

Isoglosa: chee' xuul


295- Pájaro piscoy ("Vi un pájaro piscoy"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - piich' [ piːt͡ʃ’ ] "pájaro piscoy"

Isoglosa: piich'

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - piich' [ piːt͡ʃ’ ] "pájaro piscoy "

Isoglosa: piich'

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - piich' [ piːt͡ʃ’ ] "pájaro piscoy"

Isoglosa: piich'


296- Orina:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chuul [ t͡ʃuːɬ ] "orina"

Isoglosa: chuul

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - chuul [ t͡ʃuːɬ ] "orina"

Isoglosa: chuul

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chuul [ t͡ʃuːɬ ] "orina"

Isoglosa: chuul

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - chuul [ t͡ʃuːɬ ] "orina"

Isoglosa: chuul


297- Güisquil:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - chank'iix [ t͡ʃank’iːʃ ] "güisquil"

Isoglosa: chamk'iix

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - chank'iix [ t͡ʃank’iːʃ ] "güisquil"

Isoglosa: chaam, chank'iix

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - chaam [ t͡ʃaːm ] "güisquil"

Isoglosa: chaam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - chaam [ t͡ʃaːm ] "güisquil"

Isoglosa: chaam


298- Gallo:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - mama' ak'ach [ mamaʔ ʔak’at͡ʃ ] "gallo"

Isoglosa: mama' ak'ach, mama' ak'ach

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - mama' ak'ach [ mamaʔ ʔak’at͡ʃ ] "gallo"

Isoglosa: mama' ak'ach

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - mama' ak'ach [ mamaʔ ʔak’at͡ʃ ] "gallo"

Isoglosa: mama' ak'ach

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - mama' ak'ach [ mamaʔ ʔak’at͡ʃ ] "gallo"

Isoglosa: mama' ak'ach


299- Atol:

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - q'oor [ q’oːɾ̥ ] "atol"

Isoglosa: q'oor

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - q'oor [ q’oːɾ̥ ] "atol"

Isoglosa: q'oor

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - q'oor [ q’oːɾ̥ ] "atol "

Isoglosa: q'oor

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - q'oor [ q’oːɾ ] "atol"

Isoglosa: q'oor


300- Estornudo ("El señor estornudó"):

Pa'laq Ha': Ah Sanaant

1 - at'ixam [ ʔat’iʃam ] "estornudo"

Isoglosa: at'ixam, ch'ixam

Pa'laq Ha: Ah San Jot

2 - k'ixam [ kʲ’iʃam ] "estornudo"

Isoglosa: k'ixam, atixam

Pa'laq Ha: Ah San Pix

3 - ataxam [ ʔataʃam ] "estornudo"

Isoglosa: ataxam

Pa'laq Ha: Ah San Luukax

4 - at'axam [ ʔat’aʃam ] "estornudo"

Isoglosa: atixam


301- :


302- :


303- :


304- :


305- :


306- :


307- :


308- :


309- :


310- :


311- :


312- :


313- :


314- :


315- :


316- :


317- :


318- :


319- :


320- :


321- :


322- :


323- :


324- :


325- :


326- :


327- :


328- :


329- :


330- :


331- :


332- :


333- :


334- :


335- :


336- :


337- :


338- :


339- :


340- :


341- :


342- :


343- :


344- :


345- :


346- :


347- :


348- :


349- :


350- :


351- :


352- :